Gam màu mới trên vùng đất ngập nước
Cách đây chưa lâu, nhiều khu vực ở Tràm Chim từng rơi vào tình trạng suy thoái. Năng kim - loài thực vật từng là nguồn thức ăn chính của sếu đầu đỏ, dần biến mất. Rừng tràm cũng chịu tác động từ việc điều tiết nước chưa hợp lý, nhiều diện tích bị khô hạn hoặc ngập úng kéo dài. Những biến đổi ấy không chỉ ảnh hưởng đến hệ thực vật mà còn khiến đàn chim quý rời xa.
Theo ông Đoàn Văn Nhanh, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn VQG Tràm Chim, 2 năm trở lại đây, nhờ những giải pháp phục hồi hệ sinh thái, diện mạo Tràm Chim đã thay đổi rõ rệt. Ở gò Lau Vôi - phân khu A1, từng gắn liền với ký ức đàn sếu quần tụ, nay thảm năng kim đã phủ xanh gần 100ha. Không chỉ mở rộng diện tích, chất lượng quần thể cũng được cải thiện, năng kim ra củ tốt, đủ sức nuôi dưỡng đàn sếu khi chúng quay về. Để có được kết quả ấy, cán bộ VQG đã áp dụng đồng bộ nhiều biện pháp: đốt lớp thực bì cũ, cày xới tạo điều kiện cho cây mọc trở lại, kiểm soát độ pH và quan trọng nhất là điều tiết nước theo mùa. “Nếu để thiên nhiên tự xoay xở thì rất khó, nhưng nếu chúng ta can thiệp dựa trên cơ sở khoa học, sự hồi sinh sẽ đến nhanh hơn”, ông Nhanh chia sẻ. Song hành cùng năng kim, rừng tràm cũng vươn mình mạnh mẽ. Tại khu vực từng bị cháy rừng giữa năm 2024, hàng triệu cây tràm non đã mọc lên. Có những cây đã cao gần 2 mét, chen giữa những gốc tràm già cháy đen, tạo nên hình ảnh vừa xót xa vừa hy vọng.
Các nhà khoa học cho rằng, hệ thực vật đặc hữu đang phục hồi đúng quy luật khi công tác quản lý nước được điều chỉnh phù hợp với mùa khô - mùa lũ. Sự thay đổi của thảm thực vật đã mang đến nhiều tin vui. Số lượng chim nước về VQG Tràm Chim ngày càng đông. Những loài chim quý hiếm từng vắng bóng như: giang sen, le khoang cổ, vịt mồng, cà kheo… đã chọn nơi đây làm điểm dừng chân. Đặc biệt, năm 2024 ghi dấu sự trở lại của 7 cá thể sếu đầu đỏ - loài chim được xem là “biểu tượng” của VQG Tràm Chim.
Hình ảnh những cánh sếu bay lượn trên đồng năng kim đã khơi dậy niềm tin vào một hành trình dài mà tỉnh Đồng Tháp kiên trì thực hiện, đó là Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ. Đây không chỉ là nỗ lực bảo vệ một loài chim quý hiếm, mà còn là cam kết khôi phục cả hệ sinh thái nguyên thủy của Đồng Tháp Mười. Không chỉ trên cạn, dưới mặt nước cũng rộn ràng sức sống. Nước kênh trong vắt, rong nhĩ cán tím, nhĩ cán vàng, hoa súng trắng - loài chỉ thị môi trường ưa phèn, xuất hiện trở lại. TS Trần Triết, Giám đốc chương trình Đông Nam Á, Hội Sếu quốc tế, chia sẻ: “Đã lâu rồi chúng tôi mới thấy bông súng trắng mọc đầy khắp các tuyến kênh của khu vực VQG Tràm Chim. Đây là loài ưa phèn, chỉ thị cho thấy môi trường nước đã cải thiện rõ rệt, giống với vùng Đồng Tháp Mười xưa kia”.
Biểu tượng mới của Đồng Tháp
Giá trị của VQG Tràm Chim không dừng lại ở nghiên cứu sinh học hay bảo tồn thiên nhiên. Nơi đây đang dần trở thành mô hình phát triển bền vững, kết hợp bảo tồn - du lịch sinh thái - giáo dục môi trường. Có thể thấy, nhiều tour trải nghiệm được tổ chức, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Không chỉ ngắm cảnh, du khách còn được tham gia các hoạt động gần gũi như: trải nghiệm “một ngày làm nông dân”, tìm hiểu tập tính chim nước, chèo xuồng trên đồng sen, súng… Các chương trình này vừa tạo sản phẩm du lịch mới lạ, vừa gieo mầm ý thức bảo vệ môi trường cho thế hệ trẻ. Chị Bùi Minh Nguyệt, đại diện Công ty WildTour (TPHCM) cho biết: “Chúng tôi nhận thấy khách tham quan ngày càng quan tâm đến yếu tố bảo tồn. Họ muốn tìm hiểu tại sao phải bảo vệ sếu đầu đỏ, vì sao sản xuất nông nghiệp quanh vùng đệm phải xanh và bền vững. Khi hiểu, họ sẽ đồng hành”. Điểm đáng mừng là cộng đồng địa phương ngày càng gắn bó với công tác bảo tồn. Người dân nhận thức Tràm Chim là tài sản chung, là “lá phổi xanh” của quê hương. Các doanh nghiệp, tổ chức xã hội cùng chung tay hỗ trợ. Chính quyền tỉnh Đồng Tháp cũng chủ động bố trí ngân sách, huy động nguồn lực để đảm bảo các đề án bảo tồn được triển khai lâu dài.
Từ một vùng đất từng chịu nhiều tác động, VQG Tràm Chim nay đã hồi sinh ngoạn mục. Năng kim xanh mướt, rừng tràm trỗi dậy, chim nước trở về, súng trắng nở khắp kênh rạch… Tất cả gợi nhớ đến bức tranh thiên nhiên trù phú của Đồng Tháp Mười thuở trước. Theo TS Trần Triết, sự hồi sinh ấy cho thấy, khi con người biết thuận theo quy luật tự nhiên, biết kết hợp khoa học với lòng dân, thiên nhiên sẽ tự chữa lành. Đây không chỉ là thành quả của ngành bảo tồn mà còn là niềm tự hào của tỉnh Đồng Tháp. Tràm Chim hôm nay không chỉ là nơi nghiên cứu, nơi chim muông hội tụ, mà còn là biểu tượng của tinh thần phát triển bền vững. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực phát triển kinh tế ngày càng lớn, câu chuyện hồi sinh Tràm Chim mang thông điệp mạnh mẽ: phát triển phải đi đôi với bảo tồn và sự bền vững chỉ có được khi biết đặt thiên nhiên làm nền tảng.
Nhìn lại chặng đường vừa qua, có thể thấy hành trình khôi phục VQG Tràm Chim không hề dễ dàng. Từ những bước đi kiên trì, VQG Tràm Chim đã trở thành một trong số ít khu Ramsar trên thế giới hội tụ cả giá trị sinh học, văn hóa và giáo dục. Thách thức phía trước còn nhiều: biến đổi khí hậu, thay đổi dòng chảy, áp lực canh tác nông nghiệp vùng đệm… Tuy nhiên, sự đồng lòng giữa chính quyền, nhà khoa học, cộng đồng và doanh nghiệp là nền tảng để VQG Tràm Chim tiếp tục hồi sinh mạnh mẽ.
