Câu chuyện lúa gạo ở ĐBSCL tiếp tục nóng sau khi giá nhích lên đôi chút từ chủ trương thu mua tạm trữ của Chính phủ, nay lại đang giảm giá. Một lần nữa “hệ điều hành” lúa gạo cần được xem xét lại với yêu cầu hoạch định chính sách dài hạn.
Trong điều kiện hiện nay và chắc chắn sẽ còn rất lâu, an ninh lương thực vẫn là vấn đề mang tính toàn cầu và Việt Nam vẫn là quốc gia đóng góp có trách nhiệm cho thế giới. Chúng ta xác định lúa gạo là vấn đề chiến lược và đã có nhiều chính sách tốt; song, khi mà nhiều quốc gia sản xuất lúa gạo hàng đầu đã đưa ra những điều chỉnh quan trọng về chính sách, Việt Nam cũng phải nghĩ đến một “hệ điều hành” mới, sao cho vẫn giữ vững nguyên tắc “2 bảo đảm” - an ninh lương thực quốc gia và nâng cao thu nhập cho người trồng lúa - đồng thời bổ sung tính linh hoạt. Theo đó, áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến trong sản xuất nông nghiệp gắn với mô hình sản xuất mới, được hỗ trợ bằng tư duy đổi mới, những đột phá về cải cách thể chế chính là yêu cầu cấp bách hiện nay.
Ý kiến của nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu và thương gia cũng đề cập đến yêu cầu thay đổi chiến lược xuất khẩu gạo, xây dựng thương hiệu, tập trung vào phân khúc chất lượng cao để nâng cao và hoàn thiện chuỗi giá trị giúp tăng lợi nhuận cho người trồng lúa. Trước yêu cầu này, thiết nghĩ những nhà hoạch định chính sách lúa gạo Việt Nam quan tâm mấy việc:
Một là, cần tiếp cận linh hoạt hơn đối với quy hoạch sử dụng đất trong việc thực hiện chủ trương giữ 3,81 triệu ha đất trồng lúa đã được Đảng và Nhà nước khẳng định. Trong đó, phân biệt khu vực trồng lúa “trọng yếu” và “không trọng yếu” dựa trên sự phù hợp về sinh thái nông nghiệp, năng suất, tác động của biến đổi khí hậu.
Hai là, áp dụng phân vùng theo không gian, có chính sách hỗ trợ khác nhau ở “vùng lõi”, “vành đai” và các khu vực trồng lúa bình thường khác, có xem xét mục tiêu sản xuất lúa cho an ninh lương thực hay lúa hàng hóa. Tách biệt hẳn các hệ thống và chiến lược xuất khẩu gạo mang tính xã hội và tính thương mại để có chính sách rõ ràng, phân biệt giữa 2 mục tiêu, để tăng cường hỗ trợ nhóm thực hiện mục tiêu chính trị - xã hội, giải phóng một phần gánh nặng để tăng lợi nhuận, đồng thời cũng nâng cao trách nhiệm cho nhóm thương mại. Định hướng lại trọng tâm, chuyển từ các chức năng thương mại sang tập trung vào các mục tiêu xã hội, “hàng hóa công” và quản trị rủi ro.
Ba là, tiếp tục tăng cường chiến lược đa ngành, lồng ghép nhiều chương trình mục tiêu như xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo, chống suy dinh dưỡng trẻ em... để cùng đảm đương nhiệm vụ an ninh lương thực và chống suy dinh dưỡng chứ không đặt hết gánh nặng lên vai người trồng lúa. Tầm nhìn dài hạn và bức xúc trước mắt cho một ĐBSCL phát triển an toàn, trù phú và bền vững trước tác động xấu của thiên tai và nhân tai đang đòi hỏi phải “chọn lựa ưu tiên” và phải đảm bảo nguyên tắc “không hối tiếc”. Một “hệ điều hành mới” cho ngành lúa gạo Việt Nam đang rất cần.
TRẦN HỮU HIỆP
