Theo Tổng cục Thống kê, tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm trong độ tuổi lao động quý 3 là 3,72%, mức cao nhất kể từ quý 1-2020. Trong bối cảnh đó, một nghịch lý bất thường đang diễn ra: khi hoạt động sản xuất - kinh doanh ở TPHCM và vùng kinh tế trọng điểm Nam bộ đang dần mở lại thì làn sóng người lao động di chuyển khỏi các tỉnh thành phố lớn lại dâng cao.
Hệ lụy tất yếu là thiếu hụt lao động, khiến doanh nghiệp khó phục hồi năng lực sản xuất, trong khi, việc thu hút lao động trở lại làm việc là một thách thức không nhỏ khi chỉ còn vài tháng nữa là đến tết dương lịch, tết nguyên đán. Doanh nghiệp sẽ khó tuyển dụng mới bù đắp được số lao động đã và đang về quê. Hơn nữa, lực lượng lao động cũ chủ yếu là người đã thạo việc, trong khi người mới, nếu có tuyển được, thường qua đào tạo 6 tháng đến 1 năm.
Nguy cơ đứt gãy chuỗi lao động cũng nguy hiểm không kém nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng nguyên nhiên vật liệu cho sản xuất. Để ứng phó với tình trạng này, nhiều địa phương cũng đã phối hợp với doanh nghiệp có các chính sách thu hút, đãi ngộ như đẩy nhanh tốc độ tiêm vaccine, tăng lương, thưởng và các chính sách hỗ trợ khác…
Trong khi cần thêm thời gian để thấy được kết quả của những giải pháp tình thế nêu trên, chúng ta có thể phải chấp nhận một mức tăng trưởng khiêm tốn và kiên trì xây dựng, củng cố thị trường lao động gắn với tái cơ cấu nền kinh tế, tạo đà phát triển bền vững.
Cần lưu ý, quy mô, cơ cấu và chất lượng nhân lực có kỹ năng hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Lao động qua đào tạo không đạt mục tiêu giai đoạn 2016-2020. Trong khi đó, với xu hướng hội nhập quốc tế, tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ là rất quan trọng.
Muốn phát triển thị trường lao động Việt Nam theo hướng hiện đại để nắm bắt các cơ hội mới từ các FTA này, Việt Nam cần sớm hoàn thiện khuôn khổ pháp luật, thể chế và chính sách thị trường lao động dựa trên các nguyên tắc công bằng, bình đẳng, minh bạch; quan tâm tạo việc làm, đào tạo nghề, nâng cao khả năng thương lượng về việc làm của người lao động và tổ chức đại diện của họ với người sử dụng lao động, kết nối cung - cầu để tối ưu hóa sử dụng nguồn lực lao động…
Đặc biệt, vai trò kiến tạo của Nhà nước là hết sức quan trọng để thị trường lao động mới được định hình và phát triển trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Trong đó, Nhà nước, thông qua các chính sách, sẽ kiến tạo kết nối cung - cầu trên thị trường lao động, khuyến khích tạo việc làm trong khu vực công và tư; kích thích người lao động tìm kiếm và chuyển đổi việc làm phù hợp với năng lực, sở trường; chính sách về tiền lương, điều kiện làm việc giúp tạo ra sự hấp dẫn trên thị trường lao động, thúc đẩy tăng năng suất…
Một yêu cầu nữa, các cơ quan chức năng phải mạnh tay ngăn chặn các hành vi lợi dụng kẽ hở pháp luật để kinh doanh phi đạo đức, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật, trốn tránh nghĩa vụ trong quan hệ lao động (như né đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho người lao động...), bảo đảm đền bù cho người lao động trong trường hợp tai nạn lao động phù hợp với quy định của pháp luật, bảo đảm các chính sách lao động và an sinh xã hội để thị trường lao động vận hành linh hoạt.
