PV Báo SGGP đã có cuộc trao đổi với Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy về những giải pháp cụ thể nhằm gỡ khó trước mắt và thúc đẩy ngành hàng nông sản nói chung và trái cây nói riêng phát triển bền vững.
Phóng viên: Thưa bộ trưởng, thời gian gần đây, một số mặt hàng nông sản nước ta gặp khó khăn về xuất khẩu, đặc biệt là sầu riêng bị sụt giảm nghiêm trọng. Bộ NN-MT có giải pháp gì để tháo gỡ khó khăn?
* Bộ trưởng ĐỖ ĐỨC DUY: Chúng tôi xác định chế biến sâu là hướng đi bắt buộc để nâng tầm giá trị của nông sản và giảm rủi ro. Đối với sầu riêng, Bộ NN-MT đang phối hợp với các ngành để xây dựng chính sách ưu đãi đầu tư cho sầu riêng đông lạnh. Từ năm 2025-2026, Bộ NN-MT sẽ lồng ghép hỗ trợ chế biến với chương trình phát triển nông nghiệp bền vững, đồng thời đề xuất chính sách tín dụng, kho lạnh, thiết bị bảo quản. Về thị trường, chúng tôi xúc tiến mở rộng xuất khẩu chính ngạch sang Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, UAE. Chiến lược là phân khúc thị trường rõ ràng, hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu về truy xuất, kiểm dịch, an toàn thực phẩm, phát triển thương hiệu.
* Một trong những “điểm nghẽn” hiện nay của nông sản xuất khẩu nằm ở mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và chất lượng không được duy trì nghiêm túc. Bộ NN-MT nhìn nhận và xử lý thế nào?
Đúng vậy. Gian lận mã số vùng trồng, không duy trì điều kiện kỹ thuật đã gây tổn hại nghiêm trọng cho nông sản xuất khẩu. Bằng chứng là sầu riêng bị thị trường xuất khẩu cảnh báo. Bộ NN-MT sẽ ban hành thông tư mới quy định rõ điều kiện cấp, thu hồi mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói và nêu cao trách nhiệm giám sát. Đồng thời, đề xuất bổ sung chế tài trong Luật Trồng trọt để xử lý cả doanh nghiệp và tổ chức giám sát. Mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói được coi là hàng rào kỹ thuật nghiêm ngặt. Không kiểm soát tốt, sẽ mất thị trường.
Nhưng để kiểm soát hiệu quả, vai trò của chính quyền địa phương là then chốt?
Trung ương không thể giám sát từng nhà vườn. Trách nhiệm duy trì điều kiện kỹ thuật vùng trồng là của địa phương. Do đó, chính quyền địa phương phải phân công rõ từ cấp xã, đủ nhân lực chuyên trách, có cơ chế phối hợp giữa cơ quan trồng trọt, bảo vệ thực vật và chính quyền sở tại. Thông tư dự kiến sửa đổi sắp tới sẽ trao thêm công cụ pháp lý. Nếu để xảy ra vi phạm, địa phương phải chịu trách nhiệm trực tiếp trước Bộ NN-MT và Chính phủ.
Bên cạnh sầu riêng gặp khó khăn xuất khẩu, xoài rớt giá, nhiều loại trái cây khác như vải thiều, nhãn, chôm chôm, dưa hấu... cũng đang vào mùa thu hoạch rộ nhưng nông dân lo khó tiêu thụ. Bộ NN-MT có chỉ đạo gì để không xảy ra tình trạng “giải cứu nông sản”?
Có 4 nhóm giải pháp. Thứ nhất, nâng cao năng lực dự báo, hướng dẫn sản xuất theo tín hiệu thị trường, tránh chạy theo phong trào. Thứ hai, hỗ trợ mở rộng hệ thống kho lạnh, tạm trữ và chế biến để giảm áp lực tiêu thụ chính vụ. Thứ ba, đẩy mạnh xúc tiến thương mại, mở cửa các thị trường mới như châu Phi, Nam Mỹ, Trung Đông. Thứ tư, duy trì thông tin thị trường thường xuyên cho doanh nghiệp và người dân, đặc biệt về kiểm dịch, an toàn thực phẩm.
Để phát triển ngành trái cây một cách bền vững, đâu là nền tảng pháp lý và kỹ thuật cần hoàn thiện ngay, thưa bộ trưởng?
Thứ nhất, cần hoàn thiện Thông tư quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói làm nền tảng kiểm soát cả chuỗi sản xuất - sơ chế - kỹ thuật. Thứ hai, xây dựng quy trình canh tác an toàn: không dùng hóa chất cấm, truy xuất số hóa, ghi nhật ký điện tử. Thứ ba, tổ chức chuỗi liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ để giảm giá thành, đảm bảo chất lượng.
Việc đa dạng hóa thị trường có phải là trách nhiệm riêng của ngành nông nghiệp?
Đây là nhiệm vụ quốc gia, cần sự phối hợp liên bộ. Trong đó, Bộ NN-MT chủ trì đàm phán kỹ thuật; Bộ Công thương xúc tiến thương mại, đàm phán thuế quan; Bộ Ngoại giao, các tham tán kết nối thị trường; Bộ Khoa học và Công nghệ hỗ trợ đổi mới công nghệ chế biến. Chúng tôi cũng đề xuất “Chương trình quốc gia phát triển sản phẩm trái cây xuất khẩu chủ lực” và sầu riêng là một trụ cột.
Theo bộ trưởng, phương châm quan trọng của nông sản nói chung và ngành hàng trái cây Việt Nam nói riêng là gì?
Nếu mất niềm tin từ thị trường nhập khẩu, khôi phục sẽ rất khó. Bộ NN-MT đề nghị địa phương công khai mã số vùng trồng trên hệ thống truy xuất điện tử, phân công giám sát từ cấp xã, tạm dừng các vùng không đạt yêu cầu, hướng dẫn nông dân ghi chép, tuân thủ kỹ thuật. Bộ NN-MT sẽ hỗ trợ kỹ thuật, nhưng địa phương phải chịu trách nhiệm thực chất. Nếu không kiểm soát tốt, sẽ không giữ được thị trường.
Thông tin từ Bộ NN-MT, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy đã dẫn đầu đoàn công tác với gần 50 cơ quan, doanh nghiệp, hiệp hội trong ngành nông nghiệp Việt Nam vừa lên đường sang Mỹ để tìm hiểu cơ hội xúc tiến thương mại tại Mỹ, mở rộng hợp tác nông nghiệp, thúc đẩy xuất nhập khẩu nông lâm thủy sản.
Trong chuyến công tác này, các doanh nghiệp Việt Nam sẵn sàng tìm kiếm các đối tác Mỹ để mua những mặt hàng có thế mạnh của nông nghiệp Mỹ như nguyên liệu thức ăn chăn nuôi, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc sinh học, sản phẩm thịt, thủy sản nước lạnh, gỗ nguyên liệu. Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, Việt Nam và Mỹ là hai nước có thế mạnh về nông nghiệp nhưng có tính chất bổ trợ lẫn nhau, không cạnh tranh trực tiếp.
