Tại tọa đàm “Tăng tốc chuyển đổi, hiệp lực thúc đẩy phát triển nền công nghiệp Việt Nam tự chủ - hùng cường” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp cùng một số đơn vị liên quan tổ chức tại Hà Nội vào ngày 27-5, những con số của kết quả khảo sát, thống kê về doanh nghiệp (DN) và ngành công nghiệp của Việt Nam được đại diện VCCI công bố đã khiến nhiều người “sửng sốt” trước một hiện thực đáng lo ngại: thiếu sự chuẩn bị và mục tiêu rõ ràng khi tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu đang là thực trạng phổ biến của nhiều DN Việt Nam hiện nay.
Cụ thể, có tới gần 54% DN Việt Nam được khảo sát cho biết không xác định mục tiêu khi tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu; chỉ có hơn 15% DN có chiến lược, định hướng tham gia chuỗi giá trị toàn cầu tổng thể trong dài hạn, và hơn 10% DN đã xây dựng kế hoạch tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu trong trung hạn.
Cùng với “bức tranh” của DN, “bức tranh” của một số ngành công nghiệp được xem là thế mạnh, thậm chí là “xương sống” của nền công nghiệp, cũng không mấy khả quan. Theo thống kê, tỷ lệ nội địa hóa ngành điện tử tại Việt Nam hiện nay mới đạt khoảng 5%-10%; tỷ lệ nội địa hóa ngành dệt may, da giày của Việt Nam chỉ đạt khoảng 40%-45%; cơ khí chế tạo khoảng 30%. Trong khi đó, tỷ lệ nội địa hóa trong ngành ô tô tại Việt Nam thấp hơn nhiều so với mục tiêu đề ra.
Theo đánh giá của VCCI, nguyên nhân khiến DN Việt Nam đối mặt với khó khăn khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu là do thiếu chính sách hỗ trợ hiệu quả và thiếu kinh phí. Bên cạnh đó, thiếu sự kết nối trong chuỗi và các biện pháp xúc tiến thương mại; khó khăn trong thay đổi tập quán kinh doanh truyền thống cũng khiến các DN Việt Nam vẫn chưa tận dụng được cơ hội tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Theo TS Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ KH-CN, để DN Việt Nam có thể chủ động tham gia chuỗi giá trị toàn cầu thì DN phải có “thế đứng” dựa trên một nền tảng công nghiệp tự chủ và hiện đại. Điều kiện tiên quyết để có nền công nghiệp tự chủ, hiện đại là Việt Nam phải làm chủ về công nghệ.
Hiện nay, Việt Nam chưa làm chủ được công nghệ lõi, mà chỉ ứng dụng những công nghệ đã phổ quát. Do đó, các DN Việt Nam hiện nay phụ thuộc rất nhiều vào công nghệ từ nước ngoài, khiến trình độ sản xuất chủ yếu dừng lại ở mức gia công, lắp ráp và hỗ trợ.
Trong bối cảnh đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được đánh giá sẽ tạo nền tảng để giải quyết các vướng mắc trên. Cùng với đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW trở thành động lực chính của tăng trưởng kinh tế. Nhật Bản, Hàn Quốc phải mất khoảng 40 năm mới đạt được mục tiêu ấy.
Trong khi đó, Việt Nam chỉ còn khoảng 5 năm để “chạy nước rút”. Theo các chuyên gia, điều này là thách thức, nhưng cũng là động lực mạnh mẽ để Việt Nam thực hiện những cú “chuyển mình”, trong đó, làm chủ công nghệ nguồn, công nghệ lõi để từ đó tạo ra những giá trị thặng dư cho sản phẩm mới chính là điều kiện tiên quyết cho những đột phá.
