Mặt trận văn hóa, nghệ thuật vẫn còn nóng bỏng

Quá trình hội nhập là một hướng đi tất yếu cho sự phát triển của đất nước. Từ sự hội nhập đó, các hoạt động văn hóa, nghệ thuật (VHNT) luôn diễn biến phức tạp và chịu nhiều thử thách, nhất là trong vấn đề tư tưởng. Năm 1951, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định quan điểm: “Văn hóa, nghệ thuật cũng là một mặt trận, anh chị em nghệ sĩ là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. Đến nay, quan điểm này vẫn còn nguyên giá trị và ngày càng trở nên cần thiết. Tuy nhiên, thời gian qua, đã có những ý chệch hướng, đi ngược lại các giá trị truyền thống mà ông cha ta đã đổ bao xương máu giữ gìn. Trước thực tế đó, ngày 17-12, Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật TPHCM đã tổ chức hội thảo với chủ đề: Quan điểm “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận” của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.

Mặt trận và chiến sĩ

Để tạo thuận lợi cho các đại biểu dự hội thảo, PGS Ca Lê Thuần, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học, nghệ thuật TPHCM, đã đề ra 6 vấn đề tập trung trao đổi. Thế nhưng, trên thực tế trong những bài tham luận gửi về tham dự cùng hầu hết những ý kiến trao đổi trực tiếp đều chủ yếu xoay quanh 3 vấn đề chính: Trong bối cảnh mới VHNT cùng nghệ sĩ có còn là mặt trận và chiến sĩ nữa không?; Mặt trận ở đâu và chiến sĩ đang làm gì?; Làm gì để thành công, chiến thắng trên mặt trận VHNT, tư tưởng hiện nay?

GS Trần Thanh Đạm trả lời câu hỏi đầu bằng một lời khẳng định: “Vẫn là một mặt trận, vẫn là những chiến sĩ”. Trước ý kiến cho rằng đã là thời bình, dùng khái niệm “mặt trận”, “chiến sĩ” có vẻ không hợp thời, ông cho rằng vấn đề không phải chỉ trên phương diện chữ nghĩa mà cần một cái nhìn, một quan điểm rộng hơn. Nếu vẫn còn đó những bất công, những tệ nạn xấu trong xã hội, những tư tưởng chống phá đất nước, những âm mưu gây mất ổn định xã hội thì vai trò của VHNT, của người nghệ sĩ vẫn phải là những người lính tiên phong trên mặt trận tư tưởng để bóc trần cái xấu, chống lại sự phá hoại của các thế lực thù địch với xã hội.

PGS-TS Nguyễn Hồng Vinh, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận, phê bình VHNT Trung ương, cụ thể hơn bằng việc dẫn chứng lời tuyên bố của cựu Tổng thống Mỹ Richard Nixon trong cuốn sách Năm 1999 - Chiến thắng không cần chiến tranh: “Mặt trận tư tưởng là mặt trận quyết định nhất. Toàn bộ vũ khí của chúng ta, các hoạt động mậu dịch, viện trợ, quan hệ kinh tế sẽ không đi đến đâu nếu chúng ta thất bại trên mặt trận tư tưởng”. PGS-TS Hồng Vinh cho rằng thật phi lý khi thế giới thì coi tư tưởng là một mặt trận chính nhằm đạt được các mục đích của họ, còn ở ta lại có người xem đây là một khái niệm lỗi thời, cần phải nhìn nhận lại.

Họa sĩ Uyên Huy đi vào cụ thể hơn những yếu tố góp phần giành chiến thắng trong mặt trận VHNT hôm nay. Trước hết là cần có vũ khí hiện đại, hiệu quả mà ở đây là kiến thức. Điều đó đòi hỏi sự hỗ trợ của nhà nước, của các thế hệ đi trước thông qua hệ thống giáo dục tiến bộ, phương pháp đào tạo cởi mở, dân chủ, luôn cập nhật… Ngoài ra, nghệ sĩ - chiến sĩ cũng cần có một không gian, môi trường hoạt động nghệ thuật hiện đại, cần có sự ổn định lòng tin về sự đoàn kết xây dựng xã hội trong sạch, lành mạnh, lòng tin về sự quyết tâm chung lưng bảo vệ Tổ quốc. Đó sẽ là chỗ dựa, thế đứng cần thiết để nghệ sĩ - chiến sĩ giành được thắng lợi cuối cùng.

Trong phát biểu tại hội thảo, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy TPHCM Nguyễn Văn Đua cũng nhấn mạnh: “Cách đây gần 60 năm, trong chiến khu Việt Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: Văn hóa, nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy. Lời khẳng định đó đã được hiện thực hóa một cách sinh động qua 2 cuộc kháng chiến gian khổ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược để giải phóng dân tộc, giành lại độc lập, tự do cho Tổ quốc. Để có được một đất nước Việt Nam hòa bình, đổi mới và ngày càng phát triển như hôm nay, chúng ta không bao giờ quên sự hy sinh của biết bao anh hùng, liệt sĩ, những tấm gương văn nghệ sĩ - chiến sĩ đã dâng trọn cuộc đời mình cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc…”.  

Nếu ý kiến cho rằng VHNT là mặt trận và người nghệ sĩ là chiến sĩ trong mặt trận ấy nhanh chóng nhận được sự đồng thuận, thì vấn đề mặt trận VHNT hiện nay đang ở đâu và người nghệ sĩ - chiến sĩ đang làm gì, lại tạo ra tranh luận sôi nổi.

Nhà văn Vũ Hạnh góp ý rằng cứ nhắc đến “mặt trận”, “chiến sĩ” trong VHNT thì mọi người lại chỉ hay nghĩ đến các vấn đề chính trị, tư tưởng. Trong khi đó, trên thực tế, Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngay khi đề ra quan điểm trên, đã chỉ rõ ra có đến 3 loại giặc là giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm. Hiện nay, đây vẫn là những vấn đề nóng bỏng của cuộc sống, là những mặt trận mà VHNT không thể quên lãng. Đây đó vẫn còn những người dân bị đói, nhiều nơi vẫn còn những người không thể đến trường, đi học và xung quanh chúng ta vẫn đầy rẫy những kẻ xâm lăng bằng nhiều thủ đoạn xảo quyệt. Mặt trận vẫn ở khắp nơi chờ đợi VHNT tham gia.

Nhà báo Ngô Ngọc Ngũ Long có cách đặt vấn đề khá thú vị khi cho rằng: “Mặt trận vẫn còn đây, ai sẽ là chiến sĩ”. Quả thật, nhiều đại biểu đã cho biết trong giới nghệ sĩ đang xuất hiện tư tưởng cho rằng trách nhiệm của nghệ sĩ chỉ là sáng tác theo tình cảm cá nhân mà không cần biết đến những vấn đề khác nhất là những vấn đề của cuộc sống, không cần biết đến vai trò của nghệ sĩ trong việc đấu tranh, bảo vệ văn hóa dân tộc trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.

Có nhiều cách lý giải vấn đề trên, một trong những lý do chính là vì người nghệ sĩ hiện nay không nhận diện được kẻ địch, không thể là một người lính khi không biết đâu là đối phương. Điều đó đã dẫn đến những sai lầm của một số văn nghệ sĩ vừa qua khi đã tiếp tay cho kẻ địch chống phá lịch sử hào hùng của dân tộc, hạ bệ những anh hùng, thần tượng của nhân dân… Vô tình hay hữu ý, những nghệ sĩ đó đã trở thành những người đi ngược lại sự phát triển của đất nước, chống lại chính quá khứ oanh liệt của dân tộc mình. Trong mặt trận VHNT đang đầy phức tạp như hiện nay, nghệ sĩ trở thành những chiến sĩ đi đầu, cần bản lĩnh kiên định, trái tim trong sáng đi cùng dân tộc.

Mặt trận đã rõ, người chiến sĩ cũng đã được chỉ ra, vậy làm gì để có thể chiến thắng trên mặt trận VHNT hiện nay trở thành một vấn đề mà hội thảo tập trung thảo luận sau đó. Diễn viên điện ảnh Hiền Mai nhìn nhận vấn đề dưới góc độ một nghệ sĩ trẻ rằng, trước hết chính bản thân nghệ sĩ phải có trách nhiệm của mình trong mặt trận VHNT. Không chỉ là trên sân khấu, màn ảnh mà ngay cả ngoài đời, những nghệ sĩ cũng phải hiểu mình là người của công chúng, mọi lời ăn tiếng nói, hành động đều nhận được sự quan tâm chú ý của nhiều người. Chính vì thế, nghệ sĩ phải biết dùng ảnh hưởng của mình để làm những điều có ích cho xã hội. Điều đó cũng góp phần giúp nghệ sĩ trở thành chiến sĩ xung kích trên mặt trận VHNT.

Chậm mất 10 năm

Dù còn có những ý kiến khác nhau song hầu như các đại biểu đều thống nhất rằng lẽ ra cuộc hội thảo này phải được tổ chức cách nay ít nhất là 10 năm. Tuy nhiên, PGS Ca Lê Thuần cho rằng dù muộn nhưng còn hơn không. Con số gần 200 đại biểu tham dự với 37 bài tham luận gửi đến cùng nhiều ý kiến tâm huyết, tranh luận sôi nổi đã cho thấy sự quan tâm của giới văn nghệ sĩ đối với vấn đề mặt trận VHNT hiện nay. Nhiều vấn đề cấp thiết đã được nêu ra, đầu tiên chính là quan điểm “Văn hóa, nghệ thuật cũng là một mặt trận, anh chị em nghệ sĩ là chiến sĩ trên mặt trận ấy” của Chủ tịch Hồ Chí Minh dù đã qua hơn nửa thế kỷ vẫn mang đậm tính thời sự, phù hợp với bối cảnh văn hóa xã hội hiện nay.

Các đại biểu cũng thống nhất là để có thể giành thắng lợi trong mặt trận VHNT rất cần đến vai trò “Tổng tư lệnh” tích cực của Đảng, vai trò quản lý hiệu quả của Nhà nước để có thể huy động, kết hợp sức mạnh của nhiều lực lượng văn nghệ sĩ. Cá nhân nghệ sĩ phải có sự kiên trung, dũng cảm của một chiến sĩ trên mặt trận, không e dè, né tránh, cả nể trước những âm mưu thủ đoạn của kẻ thù, tiêu cực của xã hội.

Cuối cùng, vai trò của lực lượng phê bình VHNT cần phải được chú trọng hơn, nhất là trên các phương tiện truyền thông để có thể giúp người dân cùng các văn nghệ sĩ không bị mê hoặc, lệch hướng trong một xã hội hội nhập đang tràn ngập các loại văn hóa đa dạng từ thế giới tràn vào.

Tường Vy