Ông Nguyễn Tiến Nên, nhà văn, thành viên Hội Di sản huyện Quảng Trạch, người tìm ra mộ danh tướng Nguyễn Phạm Tuân cho biết, xưa nay người ta nói mộ Nguyễn Phạm Tuân ở vùng Roòn nhưng vùng đất này nhiều xã, nên rất khó tìm.
Từ đầu năm 2021 đến nay ông Nên nhờ cán bộ các xã tìm hiểu các dòng tộc và xuất hiện dòng tộc Nguyễn Phạm ở thôn Di Lộc, xã Quảng Tùng, huyện Quảng Trạch. Sau khi ông Nên đối chiếu, điền dã, thực hiện hàng chục cuộc phỏng vấn, ghi nhận, đối chiếu lịch sử đã tìm được mộ danh tướng Nguyễn Phạm Tuân trong nghĩa trang dòng họ trên Đồng Cát thôn Di Lộc.
Theo ông Nguyễn Tiến Nên, danh tướng Nguyễn Phạm Tuân là người cầm ấn tín của vua Hàm Nghi, được nhà vua tin dùng phong Tán tương quân vụ quân thứ Quảng Bình (Trung ương Cần Vương Quảng Bình), ông chỉ đạo nhiều cánh quân, đánh vào thành Đồng Hới.
Bia mộ từ ngày khắc bia gỗ đến nay đều ghi "Nguyễn Phạm Tuân. Từ ngày vua Hàm Nghi" Đầu năm 1887, quân Pháp do đại uý Mutô (Mouteaux) cầm đầu, tổ chức hai đội biệt kích đánh vào căn cứ Yên Lương. Ông chống cự lại rất quyết liệt, nhưng bị trúng đạn ở ngực, bị giặc bắt giải về đồn Minh Cầm. Giặc tìm mọi cách mua chuộc tìm chỗ ở của vua Hàm Nghi, nhưng trước sau ông không chịu khai.
Mộ lãnh binh Mai Lượng, một người do Nguyễn Phạm Tuân chỉ huy được công nhận di tích lịch sử quốc gia bên sông Gianh tại xã Cao Quảng, thị xã Ba Đồn Ngày 10-4-1897 ông tự vẫn, thực dân Pháp cho chặt đầu ông vứt xuống sông Gianh, cấm người dân an táng, tuy nhiên lãnh binh Cần Vương đã đã lén đưa thi thể ông, tìm không ra đầu, các lãnh binh đã dùng gốc chuối làm đầu mới chôn cất. Trên mộ ông khắc bia gỗ trong rừng sâu “Nguyễn Phạm Tuân. Tử ngày vua Hàm Nghi”.
Sau này mộ ông đưa về nghĩa trang gia đình, hậu thế các đời khắc lên bia đá nhỏ y như tấm bia trong rừng sâu. Ông Nguyễn Tiến Nên giải thích câu trên bia mộ chỉ rõ sự trung thành với vua Hàm Nghi theo chiếu Cần Vương chống Pháp. Ông Nên cũng cho biết thêm, các lãnh binh theo ông như Mai Lượng, Lê Mô Khởi, Lê Trực thì mộ phần được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử quốc gia. Lần này tìm được mộ phần danh tướng Nguyễn Phạm Tuân là một mong mỏi của giới sử học, Hội Di sản bấy lâu nay và muốn mộ ông được công nhân là di tích lịch sử cho hậu thế biết tấm gương yêu nước thương nòi của danh tướng Cần Vương này.
Mộ của lãnh binh Mai Lượng được tôn tạo khang trang Tên của danh tướng Nguyễn Phạm Tuân được đặt tên đường phố tại phường Điện Biên, quận Ba Đình, thủ đô Hà Nội, tại thành phố Hồ Chí Minh, tên ông đặt tại một con đường thuộc quận 6, ở Đà Nẵng, tên ông được đặt tại một con đường ở phường Hòa Hải, quận Ngũ Hành Sơn, tại Đồng Hới (Quảng Bình) tên ông được đặt ở phường Hải Đình.
Ông Nguyễn Xuân Đạt, Bí thư Huyện ủy Quảng Trạch cho biết, việc tìm thấy mộ phần danh tướng Nguyễn Phạm Tuân là một việc rất có ý nghĩa. Trong chức trách địa phương, chúng tôi sẽ có các đề nghị để mộ cụ trước mắt được UBND tỉnh xem xét đánh giá là di tích lịch sử cấp tỉnh và tiến tới đề nghị Trung ương xem xét là di tích lịch sử cấp quốc gia như mộ lãnh binh Mai Lượng (Quảng Sơn, thị xã Ba Đồn), Lê Trực (Hóa Tiến, huyện Tuyên Hóa).
