Tìm về bản sắc
Sau loạt phim có yếu tố giật gân, kinh dị, hành động… hợp thị hiếu, Victor Vũ trình làng khán giả một bộ phim khác biệt: Người vợ cuối cùng. Có lẽ, với một bộ phim bàng bạc hơi thở Bắc bộ xưa, vị đạo diễn Việt kiều từng nhiều năm bôn ba xứ người muốn khán giả cùng mình tìm lại những giá trị nguyên bản của văn hóa. Nói về quá trình thực hiện phim, đạo diễn Victor Vũ khẳng định, văn hóa là yếu tố thu hút khán giả và đó cũng là công cụ hiệu quả để quảng bá văn hóa, du lịch. “Điều quan trọng nhất ở yếu tố bản sắc Việt không chỉ qua phục trang hay những thứ bề nổi. Đó phải là tinh thần, những đức tính biểu tượng của con người Việt Nam. Chính những thứ đó mới nói lên bản sắc Việt trên màn ảnh”, anh nhấn mạnh.
Trong câu chuyện tìm về bản sắc và tính bản địa cho điện ảnh Việt đòi hỏi ý thức của các nhà làm phim. Nói như đạo diễn Victor Vũ, phải có đam mê, khát khao và quyết tâm hiện thực vào phim. Với điện ảnh Việt đương đại, trong số 30-40 bộ phim ra rạp hàng năm, giữa vô số các đề tài thiên về giải trí để đảm bảo tính thương mại thì vẫn có một bộ phận nhà làm phim đi tìm sự khác biệt bằng văn hóa bản địa. Chọn con đường khác, họ ít nhiều phải chấp nhận “mạo hiểm”. Để có những đại cảnh mướt mắt làm bật lên vẻ đẹp trù phú của thiên nhiên, đất nước, con người Việt Nam là sự dụng công đầy thiện chí. Đó là một phương Nam thẳng cánh cò bay với những con người chân chất trong Đất rừng phương Nam, Tro tàn rực rỡ, Lật mặt 5: 48h; là những cảnh sắc tuyệt đẹp, hùng vĩ và nên thơ phía Bắc trong 578: Phát đạn của kẻ điên, Chạm vào hạnh phúc, Cha cõng con; là một miền Trung bình yên với làng quê gợi bao ký ức đẹp trong Mắt biếc, Giao lộ 8675, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh…
Hiển nhiên điều này không dễ vì các bộ phim tôn vinh các yếu tố bản địa luôn đòi hỏi kinh phí đầu tư, sự nghiên cứu kỹ lưỡng hơn rất nhiều. Trong không ít trường hợp, đó là những quyết định mạo hiểm. Thực hiện Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh, đạo diễn Lý Hải đã phục dựng cả một làng nghề rồi đốt đi trong tích tắc cho một cảnh phim.
Tái hiện những giá trị từng là thành trì của ký ức, nhà làm phim phải chấp nhận sự đánh giá khắt khe hơn, còn vì là “món ăn” không phổ thông nên thành bại về doanh thu phòng vé càng mong manh. Nhưng nói như một số nhà làm phim chấp nhận dấn thân, nếu ngại khó mà không dám bước đi thì chẳng bao giờ có thể chạm được điều rực rỡ nhất trong nghệ thuật.
Chinh phục “người ngoài” bằng sự riêng biệt
Nếu muốn tìm hiểu văn hóa Mỹ, khán giả sẽ chọn xem phim Mỹ. Khán giả sẽ chẳng chọn xem phim Việt để tìm kiếm hình ảnh con người và văn hóa một đất nước nào khác. Vì thế, hành trình khám phá và tôn vinh văn hóa Việt có lẽ là chìa khóa để phim Việt có thể tự tin mở cửa bước ra, chinh phục các liên hoan phim, giải thưởng uy tín hay có cơ hội định danh, “xuất khẩu” ra nước ngoài.
Chúng ta có quyền tự hào vì những lát cắt tinh hoa ẩm thực Việt trong các phim ngắn: Giấc mơ gỏi cuốn, U linh tích ký: Bột thần kỳ… Màu sắc bản địa đậm đặc trong Tro tàn rực rỡ hay phim tài liệu Những đứa trẻ trong sương đã tạo nên sự độc đáo, riêng biệt, thú vị để chạm đến những giải thưởng danh giá. Những đứa trẻ trong sương còn lập kỳ tích khi lọt vào vòng đề cử rút gọn tốp 15 phim tài liệu xuất sắc tại lễ trao giải Oscar 2023. Bên trong vỏ kén vàng là bộ phim thuần Việt cất lên tiếng nói mang tính phổ quát cao, được tôn vinh ở hạng mục Camera d’Or dành cho phim đầu tay xuất sắc tại Liên hoan phim Cannes 2023. Điểm chung của những bộ phim có thể chinh chiến, ghi dấu ấn trên thế giới đều… đậm đặc chất Việt.
Nhưng, sẽ là chưa đủ nếu bỏ qua bài toán thương mại - yếu tố quan trọng xác lập sức ảnh hưởng của một nền điện ảnh. Một trong những tiêu chí quan trọng đánh giá thành công của một bộ phim là sự đón nhận của khán giả trong và ngoài nước. Trong những nỗ lực và cả sự may mắn, nhiều phim Việt đã tìm được cầu nối đến với thị trường nước ngoài. Cả 6 phần phim của Lật mặt được giới thiệu trên Netflix toàn cầu. 96% phim Việt trong kho của Skyline Media chuyên đưa các phim Việt phát hành thương mại nước ngoài đều đã được bán thành công ít nhất một lần.
Sự trở lại gian hàng Việt Nam tại các liên hoan phim, chợ phim lớn cho thấy nhịp cầu giao thương để đưa phim Việt đi xa có thêm nhiều tín hiệu tích cực. Tại Liên hoan phim Quốc tế Busan 2023, điện ảnh Việt có sự kiện đặc biệt Vietnam Night, trong đó tiêu điểm là việc ra mắt lần đầu tiên của Liên hoan phim Quốc tế TPHCM, sẽ được tổ chức vào đầu tháng 4-2024. Chúng ta cũng từng có Gian hàng Việt Nam tại Liên hoan phim Cannes 2017. Hay gần nhất ở Liên hoan phim châu Á thế giới diễn ra trong tháng 11 tại Mỹ, chúng ta có Vietnam Film Days (Những ngày phim Việt Nam) giới thiệu 6 bộ phim điện ảnh, phim ngắn…
Điện ảnh Việt hiển nhiên cần nhiều hơn sự hiện diện chính thức mang tính kết nối và giao thương. Để làm được điều đó, chúng ta cần kiên trì định danh “chất Việt” cho nền điện ảnh Việt.
