Lớp nhạc sĩ đầu tiên hướng về Bác Hồ

Hơn nửa thế kỷ qua, đến nay đã có hàng trăm tác phẩm âm nhạc khắp mọi miền đất nước thể hiện lòng biết ơn Bác Hồ, người đã làm rạng rỡ dân tộc ta, đất nước ta. Đáng chú ý có những tác phẩm viết về Người với cảm xúc dồi dào, mãnh liệt nhất của các nhạc sĩ tiên phong của nền âm nhạc cận đại Việt Nam, từng nổi tiếng trước Cách mạng Tháng Tám 1945 như Nguyễn Xuân Khoát, Văn Cao, Lưu Hữu Phước, Đỗ Nhuận, Nguyễn Văn Thương, Văn Chung, Tô Vũ…

Trước năm 1945, trừ một số ít nhạc sĩ có may mắn sớm tiếp xúc với phong trào cách mạng và yêu nước như Lưu Hữu Phước, Đỗ Nhuận, Văn Cao, còn phần lớn các nhạc sĩ thuộc lớp đầu tiên khi bước vào con đường nghệ thuật chưa có được hoàn cảnh thuận lợi này, thậm chí có người còn rơi vào cuộc sống bế tắc tưởng chừng không lối thoát.

Cách mạng Tháng Tám nổ ra, non sông đất nước chứng kiến một cuộc đổi đời vĩ đại. Sau ngày độc lập, hầu hết các nhạc sĩ đầu đàn đã nhanh chóng hòa mình vào làn sóng cách mạng và tìm thấy chỗ đứng của mình trong sự nghiệp âm nhạc tiến bộ của đất nước. Như lẽ tự nhiên, với nhiệt tình cách mạng và yêu nước, với cảm xúc chân thành, các nhạc sĩ đầu đàn đã có những tác phẩm viết về Bác Hồ, nói lên trọn vẹn lòng kính yêu vô hạn và biết ơn sâu sắc của nhân dân ta, Tổ quốc ta đối với vị lãnh tụ, người Cha già dân tộc.

Nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát được coi là người anh cả của nền tân nhạc Việt Nam, trước 1945 có các sáng tác nổi tiếng như “Màu thời gian”, “Mây cao bay”, “Hồn xuân”, “Bình minh”, chùm ba bài phổ theo ca dao “Con cò đi ăn đêm”, “Con voi” và “Thằng Bờm”… Khi Cách mạng Tháng Tám và kháng chiến bùng nổ, ông hăng hái lên đường gia nhập hàng ngũ văn nghệ dưới ngọn cờ của Đảng tiên phong. Đến với cách mạng, đến với Bác, ông đã sáng tác “Mừng Bác về thủ đô” (1954), “Công ơn Người” (1969), “Theo lời Bác gọi” (1966, phỏng thơ Lê Kỳ Văn): “Như tiếng sấm vang dội / Như tiếng sấm ngân rền / Đây lời Bác gọi, lời cha truyền con nối… / Ta đi lên làm theo lời Bác / Lòng mở cờ, tim gióng trống / Quyết trả thù nhà, đền nợ nước…” Giai điệu thật hào hùng, phơi phới, thôi thúc quần chúng đi lên.

Từ những năm trước Cách mạng Tháng Tám 1945, Văn Cao đã là một nhạc sĩ nổi tiếng với những bản tình ca như “Buồn tàn thu”, “Thiên Thai”, “Suối mơ”, “Cung đàn xưa”, “Bến xuân”… cùng những bài ca lịch sử hùng tráng như “Hò kéo gỗ trên sông Bạch Đằng”, “Thăng Long hành khúc ca”, “Gò Đống Đa”... Năm 1944, trong không khí sôi sục của quần chúng chuẩn bị Tổng khởi nghĩa, Văn Cao thoát ly hoạt động cách mạng.

Cách mạng Tháng Tám, kháng chiến chống Pháp là thời kỳ nở rộ các sáng tác của Văn Cao trong đó nổi bật lên là bài “Ca ngợi Hồ Chủ tịch” (1949): “Người về đem đến ngày vui / Mùa thu nắng cỏ Ba Đình với tiếng Người còn dịu dàng như tiếng đất trời / Người về đem tới xuân đời / Từ đất nước cằn, từ bùn lầy cả cuộc đời bừng lên…”. Giai điệu, tiết tấu trang nghiêm, sâu sắc, nhưng thắm đượm tình cảm quý mến, kính yêu Bác.

Khi còn là một sinh viên đại học tại Hà Nội, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước đã nổi tiếng qua nhiều ca khúc thanh niên và lịch sử thể hiện lý tưởng yêu nước và cách mạng. Đó là các bài “Bạch Đằng Giang”, “Tiếng gọi thanh niên”, “Ải Chi Lăng”, “Bài hát của thiếu nữ Việt Nam”, “Hồn tử sĩ”, “Xếp bút nghiên”, “Hội nghị Diên Hồng”, “Nam tiến”, “Hờn sông Gianh”, “Lên đàng”, “Khúc khải hoàn”…

Cách mạng Tháng Tám thành công, tiếp đến toàn quốc kháng chiến chống Pháp, Lưu Hữu Phước như được chắp thêm cánh trên con đường sáng tác phục vụ đất nước và dân tộc. Lưu Hữu Phước lần đầu tiên thấy Bác Hồ vào dịp Quốc hội Việt Nam khóa 1, họp kỳ 2 vào tháng 10-1946 tại Hà Nội. Sau đó, ông còn có dịp gặp Bác một đôi lần nữa và lúc nào cũng cảm thấy ở Bác một con người rất giản dị nhưng cũng rất vĩ đại.

Chính những cảm xúc ấy đã thôi thúc ông sáng tác thành công một ca khúc tuyệt vời về vị lãnh tụ của dân tộc, với tất cả lòng kính yêu và sự ngưỡng mộ của mình. Đó là bài “Ca ngợi Hồ Chủ tịch” (lời viết cùng Nguyễn Đình Thi): “Sao vàng phấp phới ánh hồng sáng tươi / Toàn Việt Nam đón chào ngày mới / Hồ Chí Minh dắt toàn dân nước ta / Vững bền tranh đấu cho đời chúng ta…”. Năm 1969, khi Bác ra đi, ông đã sáng tác ca khúc “Tình Bác sáng đời ta” (lời viết cùng Diệp Minh Tuyền) tại chiến trường khói lửa miền Nam, trong niềm thương tiếc khôn nguôi.

Các nhạc sĩ Đỗ Nhuận, Nguyễn Văn Thương, Văn Chung, Tô Vũ... sau Cách mạng Tháng Tám cũng đã có những tác phẩm viết về Bác với cảm xúc dồi dào, mãnh liệt và đi sâu vào lòng người.

Một số các nhạc sĩ khác thuộc lớp đầu tiên từng sáng tác âm nhạc trước Cách mạng Tháng Tám như hai anh em Lê Yên, Lê Lôi, các ông Nguyễn Đình Phúc, Phạm Văn Chừng, Bùi Công Kỳ…, một khi đến với cách mạng và kháng chiến, ai cũng có sáng tác nói lên lòng kính yêu Bác, niềm tự hào được chiến đấu dưới lá cờ vinh quang của Đảng. Khi Hà Nội được giải phóng, sạch bóng quân xâm lược, nhạc sĩ Lê Yên không còn “bẽ bàng” như ngày xưa, ông vui mừng reo lên “Bác đã về thủ đô”(1954) và nhắn nhủ “Ai về Nam cho ta nhắn đôi lời / Lòng ta sắt son ta không rời Bác Hồ”.

Khi Bác mất, nhạc sĩ Lê Lôi viết bài “Bác Hồ sống mãi với Tây Nguyên” (1969)… Sau khi chia tay với “Cô lái đò” và cuộc đời “Du tử”, năm 1945 nhạc sĩ Nguyễn Đình Phúc tự nguyện đến với cách mạng, đi theo con đường của Bác. Ông ngợi ca “Bông sen Bác Hồ” (1971) và tâm niệm rằng “bông sen Bác Hồ là cả Việt Nam ta đó”. Nhạc sĩ Phạm Văn Chừng tạm biệt “con chim lạc bạn”, lên đường đi kháng chiến, ông viết ca khúc “Bài ca Hồ Chí Minh” (1950) nói lên lòng biết ơn chân thành đối với Người. Nhạc sĩ Bùi Công Kỳ, người bạn thân thiết của nhạc sĩ bạc mệnh Đặng Thế Phong, tuy sáng tác của ông không nhiều, nhưng cũng đã dâng tấm lòng thành kính nhất của mình lên Bác Hồ trong bản trường ca “Ba Đình nắng” (1947, thơ Vũ Hoàng Địch), với giai điệu khá hoành tráng.

***

Khi tôi viết những dòng này, phần lớn các nhạc sĩ thuộc lớp đầu đàn tiên phong của nền âm nhạc cận đại Việt Nam đã đi xa, nhưng các tác phẩm của các ông để lại, trong đó có những ca khúc nổi tiếng về Bác Hồ, vẫn còn vang vọng mãi trong lòng nhân dân cả nước.

TRƯƠNG QUANG LỤC