Theo dư luận của báo chí thế giới lúc bấy giờ, bộ phim như một trái bom với đương lượng thuốc nổ cực mạnh đã làm rung chuyển nước Mỹ - một đối thủ của Việt Nam trong cuộc chiến tranh đang diễn ra. Cũng vào ngày tháng ấy, Joris Ivens tròn 70 tuổi…
Nhân dịp kỷ niệm này, Viện Phim Việt Nam và Viện Joris Ivens thế giới (ở Hà Nội) vừa tổ chức cuộc hội thảo quốc tế với chủ đề “Joris Ivens và cuộc chiến tranh Việt Nam - Nhìn lại lịch sử cho một tương lai tốt đẹp hơn”. Tham dự hội thảo có đông đảo giới làm phim Việt Nam cùng nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu Joris Ivens - “những Ivens học” có uy tín đến từ các nước.
Đạo diễn Joris Ivens đang thực hiện một cảnh quay ở Vĩnh Linh năm 1967, bà Marceline Loridans (bên trái), bà Nguyễn Thị Xuân Phượng (đội mũ)
và nhà quay phim Quang Tuấn
Tham luận của 2 chứng nhân cao niên này đã gây ấn tượng mạnh tại hội thảo. 2 người kể lại, vào năm 1967, nhiều bom lắm đạn, thực ra ở Việt Nam chưa mấy ai biết tới tên tuổi và những bộ phim tài liệu của Joris Ivens. Chính Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mời Joris Ivens sang Việt Nam và giới thiệu với giới truyền thông nước ta.
Bằng những bộ phim tài liệu của mình, Joris Ivens đã luôn luôn cổ xúy cho các cuộc cách mạng giải phóng dân tộc diễn ra giữa 2 cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai. Cũng chính Bác Hồ đã mời cả 4 đơn vị làm phim lớn nhất miền Bắc vào thời điểm ấy là Hãng phim Truyện Việt Nam, Hãng phim Phóng sự - Tài liệu Trung ương, Xưởng phim Quân đội, Cơ sở làm phim của Bộ Giao thông Vận tải hỗ trợ, giúp đỡ ông, bà Joris Ivens thực hiện bộ phim dài tập về cuộc chiến đấu ở vùng tuyến lửa Vĩnh Linh.
Bà Phượng, ông Hạc còn nhớ rõ lời căn dặn chứng tỏ tầm nhìn xa của Bác: Khi bộ phim này được chiếu trên màn ảnh thế giới, nó sẽ có sức mạnh như đòn tấn công của một đạo quân. Vượt qua tuyến lửa khu 4 cũ, ông bà Joris Ivens - Marceline Loridans và đoàn làm phim đã bám trụ mảnh đất lửa Vĩnh Linh suốt 2 tháng ròng rã. Ngủ trong hầm kèo với những cơn rung lắc của bom pháo địch, ăn lương khô của bộ đội, bà Marceline Loridans đã bị thương ngay trên đường vào, ông Joris Ivens nhiều lần bị pháo đuổi, bom vùi.
Phương pháp ghi hình của nhà làm phim này, theo bà Phượng, ông Hạc, diễn tả theo lối nói nôm na của chúng ta là “quay chộp”. Tức là không dựng cảnh, không diễn mà người làm phim phải trực tiếp có mặt tại nơi chiến sự xảy ra; gặp gỡ, ghi hình ghi tiếng của những người đang đương đầu với bom đạn của đối phương.
Cách tạo hình ấy có tính chân thực, sự tin cậy và xúc động. Nhưng cũng chính yêu cầu này đòi hỏi người làm phim phải sẵn sàng chấp nhận nguy hiểm và cái chết, như bất cứ người lính, người dân nào trong cuộc. Chỉ với một lương tâm vì lẽ phải, vì sự trung thực và tấm lòng tha thiết yêu Việt Nam, ủng hộ Việt Nam trong một cuộc chiến tranh chính nghĩa có tiếng vang toàn cầu, ông bà Joris Ivens - Marceline Loridans mới hành động một cách quả cảm, anh hùng cho mỗi mét phim như vậy.
Tham luận của các “nhà Ivens học” đến từ Canada, Hà Lan, Australia, Mỹ, Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản... đã giúp giới làm phim và người yêu phim Việt Nam hiểu thêm tầm lớn lao của sự nghiệp và những giá trị toàn cầu trong những tác phẩm của Joris Ivens.
Người đạo diễn Hà Lan này đã từng cộng tác với các nhà làm tài liệu Xô Viết từ những năm 1920; đã quay những thước phim về công cuộc giải phóng đất nước của nước CHND Trung Hoa; đã có phim về cuộc đấu tranh giành độc lập của Indonesia thoát khỏi ách thống trị của thực dân Hà Lan. Tính chiến đấu và phong cách trữ tình luôn luôn thắm đượm trong từng bộ phim của ông.
Các “nhà Ivens học” cũng dành phần lớn bản tham luận của mình ca ngợi bản trường ca Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân và các bộ phim khác về Việt Nam của Joris Ivens. Các bạn đã cung cấp thêm cho giới truyền thông và các nhà làm phim nước ta biết, bộ phim Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân đã gây nên những đợt sóng dư luận xã hội, giúp người dân Mỹ và các nước phương Tây thấy rõ tính chất chính nghĩa của cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta ra sao; góp phần rất lớn tạo ra sự ủng hộ, đồng tình của người Mỹ và bè bạn trên thế giới với công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước mà nhân dân ta tiến hành.
Tiếp nối chương trình của cuộc hội thảo, các đại biểu quốc tế được Viện phim Việt Nam đưa đi thăm cầu Hiền Lương, sông Bến Hải, những xã thôn nơi ông bà Joris Ivens - Marceline Loridans đã tới ghi hình; gặp gỡ, trò chuyện với các nhân chứng đã từng là “nhân vật” của phim.
Đặc biệt, trong hội thảo tại Hà Nội lần này, Viện Joris Ivens thế giới còn thu thập được 2 phim tài liệu mới, minh chứng cho tấm lòng của nhà đạo diễn Hà Lan này dành cho Việt Nam.
Đó là những thước phim mà các tác giả của bộ phim Bác Hồ ở Pháp kể lại, họ có được những thước phim ghi cảnh Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập ngày 2-9-1945 trên kỳ đài gỗ tại Quảng trường Ba Đình, cảnh người dân thủ đô sung sướng hò reo vào những giây phút đầu tiên khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng Hòa ra đời. Những thước phim vô cùng quý giá đó là do chính Jorid Ivens tìm ra và mua lại của một người Pháp để tặng nhân dân ta.
Viện Joris Ivens thế giới còn có thêm tư liệu 2 chiếc máy quay phim xách tay hiện đại đầu tiên mà Đài Truyền hình Việt Nam có được ngày mới khởi nghiệp, do Joris Ivens tặng lại sau một chuyến làm phim ở Việt Nam.
