Mộc mạc cà phê vợt
Cho đến nay, chưa có tài liệu nào đề cập đến việc tiệm cà phê, quán cà phê đầu tiên xuất hiện trên mảnh đất Biên Hòa - Đồng Nai, nhưng một điều chắc chắn là gắn với quá trình khai thác thuộc địa của người Pháp ở Đông Dương với việc du nhập loại cây trồng này vào Việt Nam trong thập niên 1920 với cột mốc thành lập Sở Trà, cà phê Cầu Đất (thuộc tỉnh Lâm Đồng ngày nay). Sau đó, cây cà phê cũng được trồng ở Đắk Lắk, Đồng Nai và giúp người dân miền Nam nhanh chóng làm quen với loại thức uống này.
Thời gian đầu, giống như ở nhiều đô thị lớn trên cả nước, người ta quen uống ở các quán cà phê vợt mà nay đã trở thành dĩ vãng. Nhưng điều thú vị là ở Biên Hòa ngày nay vẫn còn một quán cà phê vợt duy nhất, nằm ở đường Nguyễn Văn Trị bên bờ sông Đồng Nai (ngày trước bán ở trong chợ lớn Biên Hòa). Chủ quán là vợ chồng chị Đức. Đến đây, khách được tận mắt xem cách nấu cà phê trong những cái vợt to làm bằng vải mùng, sau đó chế ra ca rồi từ đó chế ra ly nhỏ. Nước cà phê đen sẫm chảy nhỏ theo vợt làm ướt bàn pha chế tạo nên một khung cảnh rất bình dị. Khách đến đây hầu hết là dân lao động, từ 5 giờ sáng đã lục tục kéo đến quán. Họ là khách quen gồm người bán hàng trong chợ Biên Hòa, là người đi tập thể dục buổi sáng sớm, là anh chạy xe ôm… Giá cả cũng rất bình dân: chỉ 15.000 đồng/ly cà phê đen đá.
Cùng gu với cà phê bình dân này là quán cà phê cô Mai ở trước ga Biên Hòa. Quán mở từ cuối thập niên 1970 luôn thu hút đông khách là dân công chức, người lao động chân tay và cả khách đi tàu. Anh Lê Dũng, người trước làm trong ngành giao thông cho biết: “Cách nay hơn 10 năm trở về trước, nhóm tụi tôi khoảng 6-7 người sáng nào cũng có mặt uống cà phê đến khoảng 8 giờ 30, có khi 9 giờ là tan hàng, ai về cơ quan lo việc nấy”. Cô Mai, chủ quán chia sẻ: Quán bán cà phê rang, xay kiểu truyền thống, không pha bất cứ hương liệu hay thực phẩm (như bắp, bơ...) và nếu “giá cà phê có lên thì tôi bán nhích lên một chút chứ không pha trộn gì”.
Hương vị cà phê pha chế theo cách truyền thống nên còn nguyên vị đậm đặc, mộc mạc và đen bóng của cà phê nguyên chất. Bởi thế, thứ cà phê này thích hợp cho người độ tuổi trung niên đến già - những người mà ký ức của họ đã gắn liền với cuộc sống của người dân phương Nam và đi cùng sự hình thành, phát triển của đô thị công nghiệp Biên Hòa suốt hơn 60 năm qua.
Vinacafé Biên Hòa tiền thân là nhà máy cà phê Coronel được thành lập từ năm 1968 tại Đồng Nai với sản phẩm nổi tiếng là cà phê hòa tan đầu tiên do người Việt sản xuất. Theo đề án di dời KCN Biên Hòa, tất cả các nhà máy, xí nghiệp đều phải chuyển đi, trong đó có cơ sở của Cà phê hòa tan Biên Hòa. Nhưng dù có di dời đến vị trí mới thì thương hiệu này vẫn sẽ tồn tại trong tiềm thức và cuộc sống của nhiều người dân Việt Nam như là một thứ thức uống quen thuộc.
Sự trở lại của “tiệm cà phê”
Với người có gu cà phê Arabica, Moca Đà Lạt thì đã có quán cà phê Napoli ở cạnh siêu thị Vinatex. Chủ quán là anh Quang - dân ở Đắk Lắk, khá sành về cà phê nên đã lấy cà phê Moca Cầu Đất về bán cho thực khách có gu uống cà phê hơi chua, nhẹ, không quá gắt như cà phê Robusta thuần túy. Cùng gu này nhưng mộc hơn nữa có quán cà phê Joker ở trên đường Hà Huy Giáp (đối diện với nhà hàng Sen Vàng) mà dân ghiền cà phê như anh Lê Dũng thỉnh thoảng vẫn lui tới cùng bầu bạn. Anh Dũng cho biết, quán mở được hơn 30 năm và chủ quán vốn là một cựu cầu thủ của đội bóng đá Đồng Nai. Bàn ghế bày biện trong quán cũng hết sức bình dân với bàn chỉ là thùng phuy cắt nửa ra hay bàn đá. Uống một ly cà phê Arabica ở đây, du khách cảm nhận được đầy đủ vị chua nhẹ đặc trưng vốn có của dòng cà phê này.
Là đô thị đông dân, có sức mua lớn nên tất cả các thương hiệu cà phê lớn như Napoli, Trung Nguyên, Highland, Phúc Long, Starbuck đều nhanh chóng hiện diện ở Biên Hòa như sợ bỏ lỡ cơ hội kinh doanh. Và hầu hết các thương hiệu này đều chọn các trục đường lớn, đông đúc dân cư hay ngã ba, ngã tư dễ nhận diện để mở cửa hiệu và tập trung đông nhất là trên 3 con đường Võ Thị Sáu, Phạm Văn Thuận, Đồng Khởi.
Tuy nhiên, sự thu hút không hẳn từ các quán cà phê sang trọng mà lại đến từ một xu hướng mới mà cũ. Đó là sự trở lại của các “tiệm cà phê” như tiệm cà phê “Nhà của Ba” ở 21 đường Phan Đình Phùng, gần cổng 2 sân bay Biên Hòa. Từ tên gọi đến cách bài trí các đồ dùng bên trong đều gợi lên khung cảnh làng quê truyền thống Việt Nam với chum nước, gáo dừa, ao cá, bàn ghế gỗ - tre nứa đơn sơ. Đặc biệt hơn, chủ quán là người hoài cổ, đã cất công sưu tầm, lưu giữ những đồ vật của một thời bao cấp như xe đạp có gắn biển số, máy đánh chữ, tivi trắng đen, tem phiếu… để gợi nhớ một giai đoạn đời sống khốn khó thời bao cấp. Vì quán nhà không phải thuê mặt bằng nên không mở cửa cả ngày mà có nghỉ trưa và đóng cửa quán lúc 6 giờ chiều. Đây như là một bảo tàng văn hóa truyền thống thu nhỏ có thể làm bối cảnh cho các bộ phim tư liệu hay phim truyện.
Cách đó khoảng gần 1km là “Tiệm cà phê 1997” (109/1 Phan Chu Trinh, phường Trấn Biên). Quán được trang trí khá bắt mắt với những giỏ hoa tươi treo rủ xuống và cũng thu hút đông khách trẻ tuổi từ sáng đến tối.
