10 năm trước, khi cầm trên tay bản gốc cuốn sách Harry Potter, cuốn sách đầu tiên được bán ở Việt Nam cùng lúc với cả thế giới, ai cũng kinh ngạc vì chất lượng in ấn, sách dày 800 trang mà cầm nhẹ hơn cả cuốn sách 300 trang in trong nước. 10 năm sau, loại giấy in nhẹ xốp đó đã trở nên quen thuộc, thậm chí hiện nay có nhà xuất bản đã chuyển qua dùng loại giấy mới còn cao cấp hơn. Việc mua bản quyền sách trở nên quen thuộc, chuyện mời nhà văn, tác giả quốc tế sang giao lưu không còn là chuyện hiếm. Chuyện những cuốn sách nổi tiếng phải mất cả chục năm mới xuất bản trong nước đã thuộc về dĩ vãng, giờ đây sách thế giới vừa có là ở Việt Nam cũng đã có bản dịch, khoảng cách xuất bản ngày càng kéo gần lại.
Dĩ nhiên, đi kèm với sự phát triển cũng không thể tránh khỏi những mặt trái. Sách lậu chưa lúc nào suy giảm, tranh chấp bản quyền vẫn diễn ra thường xuyên… Thế nhưng, phải nói rằng chưa có khi nào mà ngành xuất bản “điêu đứng” như hiện nay. Những sai sót trong lĩnh vực xuất bản liên tục bị phát hiện, từ những vấn đề mang tính học thuật, sách có nội dung phản cảm cho đến những sai sót ngớ ngẩn về chính tả. Sách mắc lỗi cũng trải dài toàn bộ xuất bản phẩm, từ sách viết về vĩ nhân, lãnh tụ đến cả sách dành cho nhi đồng, cũng tràn ngập lỗi.
Hội xuất bản, nơi tập hợp những nhà xuất bản, người làm sách trong cả nước từng đau đớn cho biết: sách vi phạm chỉ chiếm tỷ lệ rất ít nhưng chính những sai sót này đã khiến ngành xuất bản chịu ảnh hưởng nặng nề, uy tín giảm sút nghiêm trọng trong mắt bạn đọc cả nước. Chính trong bối cảnh đó, nhiều biện pháp được đề ra để chấn chỉnh toàn ngành xuất bản đang trong giai đoạn khủng hoảng niềm tin nghiêm trọng.
Không thể không thừa nhận rằng nhiều thay đổi mang tính thực chất đã được nêu ra. Luật Xuất bản mới tăng cường quản lý lĩnh vực liên kết xuất bản, siết chặt quản lý hoạt động của các nhà xuất bản, tăng cường nâng cao trình độ của đội ngũ biên tập viên - những người có liên hệ chặt chẽ với chất lượng xuất bản phẩm… Thế nhưng những biện pháp đó cũng không mang đến những thay đổi thực chất, các lỗi ngày càng xuất hiện nhiều và nghiêm trọng. Trước tình hình đó, những cơ quan chịu trách nhiệm quản lý lĩnh vực xuất bản mà tiêu biểu là Cục Xuất bản càng quyết tâm siết chặt thêm nữa các hoạt động xuất bản.
Đến đây, vấn nạn khác lại xảy ra: nhiều biện pháp đưa ra thiếu tính thực tế, như việc yêu cầu các đơn vị phát hành cũng phải đọc kiểm sách. Với hàng chục ngàn cuốn sách mới mỗi ngày thuộc đủ loại đề tài, lĩnh vực khác nhau, chẳng có đơn vị phát hành nào có đủ người để làm được chuyện đó. Rồi các yêu cầu mới về đăng ký xuất bản bắt buộc mọi thay đổi của tác phẩm dù nhỏ nhất cũng phải đăng ký mới lại từ đầu, hay đề xuất cả nhà in cũng phải tham dự vào hợp đồng liên kết xuất bản thay vì chỉ cần quyết định xuất bản để in như trước đây… Đỉnh điểm nhất là vừa qua Cục Xuất bản ra quyết định về việc ngừng xuất bản dòng sách ngôn tình. Đây là lần đầu tiên, một đơn vị quản lý xuất bản yêu cầu ngừng xuất bản cả một dòng sách. Từ trước đến nay, việc xem xét sai phạm xuất bản chỉ tập trung vào một hay vài tác phẩm cụ thể. Điều gì sẽ xảy ra khi sau này có nhiều tác phẩm dạng hồi ký gặp sai phạm người ta sẽ ngừng xuất bản toàn bộ sách hồi ký!? Nhiều tác phẩm dạng lịch sử gặp sai phạm cũng ngừng xuất bản dòng sách lịch sử!? Đó là chưa kể việc ngừng xuất bản dựa trên các nhận định về nội dung, tư tưởng của tác phẩm nhưng lại không có sự tham dự của các hội đồng chuyên môn mà thuần túy thông qua biện pháp hành chính càng khiến tính thuyết phục trở nên mong manh.
Việc đơn vị quản lý lo lắng trước tình trạng sai phạm ngày càng nhiều, càng nghiêm trọng trong lĩnh vực xuất bản, từ đó tăng cường các biện pháp chấn chỉnh, quản lý là cần thiết nhằm hạn chế sai sót. Hậu quả tiêu cực của sai phạm là nghiêm trọng, thế nhưng việc siết chặt đến mức không thể phát triển cũng nghiêm trọng không kém. Tăng cường quản lý xuất bản nhằm xây dựng một ngành xuất bản tiên tiến, phát triển, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa đọc mới là mục tiêu chung của toàn ngành xuất bản, từ quản lý đến những người trực tiếp xuất bản sách hiện nay.
TƯỜNG VY
