Về nguyên tắc, việc khởi tố vụ án hình sự là quyền và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc phòng chống tội phạm, bảo đảm an ninh trật tự xã hội. Các cá nhân không thể can thiệp và ngăn cản quá trình này. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, vụ án hình sự chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại là người chưa thành niên, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất. Những trường hợp đặc biệt này, người bị hại có vai trò tiên quyết trong việc có khởi tố vụ án hình sự hay không.
Việc xử lý tội phạm trước tiên là nhằm mục đích bảo vệ lợi ích nhà nước, bảo vệ trật tự xã hội, bên cạnh đó cũng là bảo vệ quyền lợi của người bị hại. Vì thế trong quá trình tố tụng vụ án hình sự, khác với một vụ án dân sự sẽ đình chỉ vụ án khi người khởi kiện rút đơn khởi kiện, thì vụ án hình sự vẫn được tiếp tục, ngay cả khi người bị hại không yêu cầu hoặc đã rút yêu cầu, bởi dù người bị hại không yêu cầu bảo vệ quyền lợi, thì việc đưa vụ án ra xét xử vẫn là cần thiết để duy trì trật tự xã hội, đảm báo tính răn đe của pháp luật.
Tuy nhiên, với các hành vi phạm tội gây thiệt hại đến xã hội và có ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại, được liệt kê tại Điều 105 Bộ luật Tố tụng hình sự, như cố ý gây thương tích, hiếp dâm…, có khi việc khởi tố vụ án có thể gây ảnh hưởng đến uy tín, danh dự, nhân phẩm cho người bị hại, trong khi lợi ích xã hội đạt được không lớn. Do đó, các quy định pháp luật cho phép trong trường hợp này, người bị hại có quyền lựa chọn sẽ khởi tố người phạm tội hay không, nhằm tránh việc gây thêm thiệt hại không đáng có, cũng như tạo cơ hội để người phạm tội khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra, từ đó vẫn đạt được hiệu quả răn đe và phòng chống tội phạm. Như vậy, đối với những hành vi phạm tội được liệt kê tại Điều 105 Bộ luật Tố tụng hình sự, thì vụ án hình sự chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của người bị hại. Nếu như yêu cầu này được rút trước ngày mở phiên tòa sơ thẩm, thì vụ án phải được đình chỉ. Khi đã rút yêu cầu, người bị hại không có quyền yêu cầu lại. Tuy nhiên, nếu có căn cứ cho rằng việc rút yêu cầu là trái với ý muốn của người bị hại, do bị ép buộc, cưỡng bức, các cơ quan thẩm quyền vẫn có thể tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.
Luật sư NGUYỄN TRUNG TRỰC
(Văn phòng Luật sư PHAN LAW VIETNAM)
