Theo tờ trình do Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho hay, Nghị quyết số 60-NQ/TW Hội nghị Trung ương 11 khóa XIII đã quyết nghị chính quyền địa phương sẽ tổ chức theo 2 cấp, gồm cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và cấp xã (xã, phường, đặc khu trực thuộc tỉnh, thành phố), kết thúc hoạt động của cấp huyện. Sau sáp nhập, số lượng đơn vị hành chính (ĐVHC) giảm từ 63 tỉnh, thành phố còn 34.
Việc sắp xếp ĐVHC cấp tỉnh nhằm phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương, hỗ trợ lẫn nhau để thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội chung sau sắp xếp. Theo tờ trình Chính phủ, đến nay, cả nước có 10 địa phương, gồm: Hà Nội, Hải Phòng, Thanh Hóa, Nghệ An, Huế, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Buôn Ma Thuột, TPHCM và Cần Thơ đang được áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù theo các luật, nghị quyết riêng của Quốc hội.
Trong đó, Hải Phòng, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Đắk Lắk (liên quan đến TP Buôn Ma Thuột), TPHCM và Cần Thơ sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp từ tổ chức lại chính quyền địa phương theo 2 cấp.
Theo tờ trình Chính phủ, việc sáp nhập ĐVHC cấp tỉnh, kết thúc hoạt động cấp huyện sẽ dẫn tới thay đổi về ranh giới địa lý, phạm vi quản lý cũng như quy mô dân số, địa vị pháp lý… của các địa phương.
“Do đó, cần có quy định chuyển tiếp việc tiếp tục áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù đang được thực hiện tại các địa phương thuộc diện sắp xếp”, tờ trình Chính phủ cho hay và nêu việc này nhằm đảm bảo tính liên tục, ổn định của quy định pháp luật, trong quản lý, điều hành và phát triển kinh tế - xã hội tại các địa phương nêu trên.
Cũng theo tờ trình, các cơ chế, chính sách đặc thù được xây dựng gắn liền với vị thế, vai trò và những đặc điểm riêng biệt của từng địa phương hoặc khu vực đô thị lõi. Đáng chú ý, TP Hải Phòng là thành phố cảng, công nghiệp, dịch vụ logistics; TP Đà Nẵng là trung tâm du lịch, dịch vụ, công nghệ cao; Khánh Hòa chú trọng phát triển kinh tế biển, du lịch biển; TPHCM là đầu tàu kinh tế của cả nước; và TP Cần Thơ là trung tâm động lực của vùng ĐBSCL.
“Việc duy trì các cơ chế, chính sách đặc thù cho các địa phương đang áp dụng, sau khi sáp nhập và sắp xếp ĐVHC 2 cấp sẽ tạo điều kiện để tạo động lực tăng trưởng mới, sức bật cho các địa phương”, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng nêu và cho biết, Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép các địa phương sau sáp nhập, gồm Hải Phòng, Đà Nẵng, Khánh Hòa, TPHCM và Cần Thơ được tiếp tục thực hiện các cơ chế, chính sách đặc thù trước đây.
Song song với đó, các xã, phường mới tương ứng tại địa bàn TP Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk) sau sắp xếp cấp xã tiếp tục được áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù mà Quốc hội đã cho phép thực hiện. Sau khi việc sắp xếp ĐVHC 2 cấp hoàn thành, Chính phủ tổng kết, đánh giá các cơ chế đặc thù này để điều chỉnh, bổ sung phù hợp thực tế, tình hình mới hoặc luật hóa để áp dụng trong toàn quốc.
Thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi, cho rằng việc cho phép chuyển tiếp áp dụng một số cơ chế, đặc thù tại địa phương sau sắp xếp ĐVHC không chỉ đơn thuần là mở rộng phạm vi áp dụng cơ chế, mà còn liên quan đến nhiều mặt về kinh tế, ngân sách (nguồn lực thực hiện, các chính sách thu - chi ngân sách). Từ cơ sở này, cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ đánh giá tác động chính sách bảo đảm giữ nguyên tắc cân đối thu chi theo đúng Luật Ngân sách nhà nước.
