Ngành nước TPHCM đến nay có lịch sử 130 năm xây dựng và phát triển. Di tích ngành nước mà chúng ta nhìn thấy là tháp nước to cao, phần bệ gồm trụ và tường xây bằng gạch, đỡ phía trên là hai bồn nước bằng thép có che mái tôn màu đen. Tháp nước này nằm trong khuôn viên Tổng Công ty Cấp nước Sài Gòn (SAWACO), địa chỉ: Số 1 Công trường Quốc tế, quận 3 (ảnh).
Đây là tháp nước thứ hai ở Đông Dương được xây dựng năm 1886, sau tháp nước đầu tiên được xây dựng năm 1879 tại vị trí Hồ Con Rùa hiện nay và bị phá bỏ năm 1921.
Khi hoạt động, tháp nước này rút nước chứa trong một giếng lớn bằng hệ thống máy bơm, đưa nước vào hệ thống đường ống cung cấp nước khắp thành phố. Cả giếng lớn và hệ thống máy bơm nằm phía dưới sàn của hội trường cũ SAWACO. Từ khi hệ thống cung cấp nước sông Đồng Nai về TP được xây dựng xong và đưa vào sử dụng năm 1966 thì việc cung cấp nước từ hệ thống giếng ngưng hoạt động.
Hiện nay, Công ty cổ phần Thương mại - dịch vụ Quảng trường Quốc tế gồm 4 công ty: SAWACO, Sài Gòn Co.op, May Sài Gòn 3 và Sài Gòn Ship đầu tư, có kế hoạch xây dựng trên di tích này một trung tâm thương mại. Phía trên của giếng lớn và hệ thống máy bơm là hội trường cũ SAWACO trước đây, nay được sử dụng làm nhà hàng Ẩm Thực Quê Nhà.
Thiết nghĩ, khu vực trung tâm thành phố hiện nay đã có các trung tâm thương mại như: Co.opMart Nguyễn Đình Chiểu, và không xa Hồ Con Rùa theo đường Phạm Ngọc Thạch tiếp nối Đồng Khởi có Diamond Plaza, Vincom, Parkson và Thương xá Tax tại góc Nguyễn Huệ - Lê Lợi. Xây thêm một trung tâm thương mại ở Công trường Quốc tế đồng nghĩa với việc phá bỏ tháp nước, giếng lớn và nhà máy bơm, trong khi di tích lịch sử 300 năm TPHCM không còn nhiều. Di tích và môi trường sinh thái của di tích góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa địa phương. Hơn nữa, tháp nước này hầu như còn nguyên vẹn vì hệ thống cung cấp nước từ giếng đã ngưng vận hành từ năm 1966, nghĩa là tháp nước này không sử dụng để chứa nước nên tải trọng lên hệ móng, trụ, tường giảm đi rất lớn. Hiện nay, tháp nước không có biểu hiện xuống cấp.
Tháp nước, giếng lớn và nhà máy bơm cần được bảo vệ và xếp hạng di tích là di tích kiến trúc và di tích công nghiệp.
VĂN NÊN
