Biệt điện Trần Lệ Xuân xa hoa lộng lẫy trước đây, nay là Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV (Cục Văn thư và lưu trữ nhà nước – Bộ Nội vụ) ở số 2 Yết Kiêu, Đà Lạt, Lâm Đồng được trùng tu, phục chế nguyên vẹn, mở ra một hướng đi mới đầy triển vọng của sự kết hợp hài hòa giữa văn hóa và du lịch.
Kho Mộc bản quý hiếm
Biệt thự Hồng Ngọc, một trong ba biệt thự tại khu Biệt điện Trần Lệ Xuân
Dưới chế độ Việt Nam Cộng hòa, năm 1960, Mộc bản được chuyển từ Huế về Đà Lạt do chi nhánh Văn khố Đà Lạt quản lý. Mộc bản là những bản in chữ Hán khắc vào gỗ, kích thước trung bình 0,43m x 0,27m, dày từ 2 – 4 cm, mỗi tấm nặng chừng 300 – 400g.
Chúng tôi thực sự ngỡ ngàng khi bước vào kho chuyên dụng lưu giữ tài liệu Mộc bản triều Nguyễn tại biệt điện Trần Lệ Xuân. Nơi đây đang lưu giữ trên 30.000 tấm Mộc bản được khắc chữ Hán hoặc chữ Nôm (khắc ngược) dùng để nhân bản tài liệu nhằm phổ biến rộng rãi các chuẩn mực xã hội, điều luật bắt buộc thần dân phải tuân theo; lưu truyền công danh sự nghiệp của vua, chúa, các sự kiện, các biến cố lịch sử… hầu hết các bản thảo đều được Hoàng đế “Ngự lãm”, phê duyệt trước khi cho những người thợ tài hoa khắc lên gỗ.
Năm Tự Đức thứ hai (1849), triều Nguyễn đã cho dựng Tàng bản đường để bảo quản Mộc bản. Mộc bản, Châu bản và sách Ngự lãm là kho tư liệu quý, là nguồn sử liệu phong phú, chân xác về xã hội phong kiến triều Nguyễn. Hiện tại, Mộc bản đã được in dập ra giấy dó – bản gốc và bản dập Mộc bản đã được chỉnh lý hoàn chỉnh và ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý và phục vụ khai thác khối tài liệu quý hiếm này. Mộc bản triều Nguyễn, ngoài giá trị về mặt nội dung, mỗi tấm Mộc bản còn được đánh giá như một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc.
Ngày nay, sau khi Mộc bản triều Nguyễn và các tài liệu lưu trữ được di chuyển từ Huế về Đà Lạt, Sài Gòn thì được sắp xếp theo trình tự gồm 9 vấn đề chính: Lịch sử, Địa lý, Chính trị - Xã hội, Quân sự, Pháp chế, Văn hóa – Giáo dục, Tôn giáo – Tư tưởng – Triết học, Ngôn ngữ văn tự, Văn thơ, Tồn nghi và được lưu giữ trong kho chuyên dụng bảo mật. Các cơ quan chức năng và Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đang lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận Mộc bản triều Nguyễn là di sản văn hóa thế giới.
Hướng mở cho du lịch Đà Lạt
Mộc bản triều Nguyễn – sách “Tam hy đường pháp thiếp”
Dưới chế độ Cộng hòa miền Nam Việt Nam, biệt điện Trần Lệ Xuân là biểu tượng của vẻ đẹp xa hoa, lộng lẫy cùng danh tiếng và quyền uy của chủ nhân. Đến nay, tại số 2 Yết Kiêu – Đà Lạt, khu biệt điện này đã được giữ gìn và phục chế lại gần như nguyên vẹn, tọa lạc trên đồi thông thơ mộng với diện tích khoảng 13.000m2 với ba ngôi biệt thự, một hồ bơi, một vườn hoa được thiết kế theo kiểu Nhật Bản, cùng nhiều hạng mục lý thú khác. Có thể nói đây là khu nghỉ dưỡng xa xỉ vào bậc nhất trong giai đoạn đầu chế độ Cộng hòa miền Nam Việt Nam (1954 – 1963). Giới nghiên cứu đánh giá khu biệt điện này là một quần thể kiến trúc mang phong thái quý tộc với nhiều tên gọi hoa mỹ thể hiện quyền uy của chủ nhân nó.
Biệt thự Bạch Ngọc và hồ bơi nước nóng, nơi giải trí của gia đình Lệ Xuân và các tướng tá quân đội chế độ Cộng hòa miền Nam Việt Nam trước đây. Ngày nay, đến đây du khách có thể thỏa chí vẫy vùng trong làn nước trong mát của hồ bơi, ngồi thưởng trà, uống rượu, ngắm trăng, đón gió tại vọng lâu… Biệt thự Lam Ngọc là nơi nghỉ cuối tuần của gia đình Lệ Xuân, được trang bị hiện đại bậc nhất thời đó, có phòng làm việc, hội họp, phòng khiêu vũ, phòng trang điểm xa hoa của Lệ Xuân.
Đặc biệt, tại ngôi biệt thự này du khách được tham quan đường hầm thoát hiểm nội bộ và hầm trú ẩn, với những nắp hầm bằng thép đặc biệt, đạn bắn không thủng. Biệt thự Hồng Ngọc với kiến trúc tân kỳ, sau này thường được gọi là biệt thự Trần Văn Chương vì Trần Lệ Xuân xây tặng bố đẻ là Trần Văn Chương, khi ấy đang làm đại sứ của chế độ Việt Nam Cộng hòa tại Mỹ. Tại mỗi ngôi biệt thự đều được thiết kế lò sưởi kiểu Pháp rất đẹp và ấn tượng. Đặc biệt, trong vườn hoa Nhật Bản (do kỹ sư người Nhật Bản thiết kế theo phong cách Nhật Bản), nằm phía sau biệt thự Lam Ngọc, có một hồ nước đặc biệt, khi bơm nước đầy, lòng hồ sẽ hiện rõ hình bản đồ Việt Nam.
Khu biệt điện này nổi tiếng đến độ sau cuộc đảo chính lật đổ chế độ Ngô Đình Diệm năm 1963, du khách đổ xô về Đà Lạt để xem. Sau đó, khu biệt điện này được chính quyền Nguyễn Văn Thiệu dùng làm Bảo tàng Sắc tộc Tây Nguyên. Ngày nay, toàn bộ khu biệt điện được giữ gìn và phục chế lại nguyên dạng để phục vụ khách tham quan và trở thành nơi bảo quản khối tài liệu Mộc bản triều Nguyễn - di sản quý hiếm của dân tộc.
Biệt điện Trần Lệ Xuân sau khi trùng tu, tôn tạo để giữ lại vẻ đẹp mỹ lệ xưa, bên cạnh chức năng bảo quản tài liệu lưu trữ quốc gia, sẽ đón các nhà nghiên cứu, các du khách trong nước và quốc tế, những người quan tâm đến lịch sử và văn hóa Việt Nam. Giám đốc Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV Phạm Thị Huệ cho biết: “Dù chưa có chủ trương quảng bá nhưng hàng ngày, đã có rất nhiều đoàn khách quốc tế và trong nước đã đến tham quan và tìm hiểu biệt điện độc đáo này, có đoàn lên tới trên 400 khách”. Với việc trùng tu nguyên dạng và mở cửa biệt điện Trần Lệ Xuân, ngành du lịch của xứ thông reo lại có thêm một điểm hút khách. |
ĐỖ QUANG TUẤN HOÀNG
