Gan và thận là hai cơ quan quan trọng của cơ thể ảnh hưởng rất nhiều đến việc sử dụng thuốc. Nói chung, gan với hệ thống nhiều loại enzym khác nhau có nhiệm vụ trong việc chuyển hóa thuốc thành chất có hoạt tính trị liệu, giảm được độc tính và thuốc dễ dàng được bài tiết hơn. Sau khi phát huy tác dụng, thuốc sẽ được thải trừ bằng nhiều đường khác nhau nhưng chủ yếu qua ruột hoặc qua thận. Vì vậy một sự suy giảm chức năng gan hoặc thận sẽ ảnh hưởng đáng kể đến tính hiệu quả và sự an toàn khi dùng thuốc.
Một ca ghép gan tại TPHCM.
Người bệnh suy gan khi dùng thuốc kháng viêm như prednisolon (dùng dài ngày), do việc sản xuất chất albumin tại gan bị giảm nên nồng độ thuốc trong máu sẽ cao hơn bình thường và dễ gây ngộ độc. Các thuốc kháng viêm loại không steroid và cả các thuốc nhóm corticoid cũng gây ứ dịch làm bệnh nặng thêm trên người bệnh gan mãn tính.
Ở những người bệnh gan do ứ mật, sự hấp thu chất mỡ kém hơn bình thường và cũng có nguy cơ làm giảm cường độ, tốc độ trị liệu cũng như giảm thời gian tác dụng của nhiều loại thuốc. Vì vậy đối với người suy gan khi dùng thuốc cần phải giảm lượng thuốc ở mức tối thiểu theo hướng dẫn của bác sĩ. Chỉ dùng thuốc khi cần thiết và chọn các thuốc không ảnh hưởng xấu đến chức năng gan (đọc kỹ phần hướng dẫn chống chỉ định, thận trọng trên toa thuốc).
Ở người bệnh suy thận, nhiều loại thuốc khi dùng không được thải trừ nhanh sẽ tích trữ trong cơ thể, xuất hiện nhiều tác dụng không mong muốn và dễ gây ngộ độc hơn kèm theo các phản ứng có hại của thuốc. Vì vậy cũng chỉ nên dùng thuốc với lượng tối thiểu cần thiết. Cần giảm liều - nhất là bệnh nhân lớn tuổi bị suy thận, nên lưu ý giới hạn dùng hoặc rất thận trọng khi dùng các thuốc gây độc tính đáng kể cho thận như aspirin; các kháng sinh thông dụng như ampicillin, amoxicillin, cefalexin, erythromycin, norfloxacin; thuốc kháng lao isoniazid, thuốc trị đau dạ dày sucralfat. Về nguyên tắc, không nên dùng các thuốc có sự thải trừ chủ yếu qua thận mà nên chọn các thuốc được thải trừ ưu tiên trong mật, qua ruột.
Ngoài ra, góp phần hỗ trợ vào hiệu quả điều trị cho các người bệnh suy gan, suy thận là việc kiểm soát được chế độ ăn uống như hạn chế tối đa rượu bia, nước uống có chứa cafein, muối ăn… thường xuyên kiểm tra chức năng gan thận, hoặc quan tâm hơn đến điều kiện vệ sinh của môi trường sống, sinh hoạt hàng ngày.
PGS.TS Trương Văn Tuấn
(ĐH Y dược TPHCM)
