Cuốn sách được thực hiện trong nhiều năm, dựa trên khảo cứu sử liệu, điều tra thực địa và tổng hợp lời kể từ hàng trăm nhân chứng tại 19 điểm thuộc 8 tỉnh từng là tâm điểm của nạn đói. Qua các ghi chép, hình ảnh, số liệu và lời kể sống động, tác phẩm tái hiện chân thực thảm họa khiến hơn 2 triệu người Việt Nam thiệt mạng.
Nạn đói hiện lên đầy ám ảnh: cả vùng đồng bằng Bắc bộ - “vựa lúa” của đất nước – trở thành nơi la liệt xác người trên đường làng, bến nước. Người dân ăn rễ cây, rêu đá, thậm chí xác chết để tồn tại. Những bức ảnh của nhà báo Võ An Ninh cùng nhiều tư liệu báo chí, điều tra định lượng đã góp phần phác họa toàn cảnh tang thương nhưng cần thiết để hiểu rõ bối cảnh lịch sử thúc đẩy Cách mạng Tháng Tám bùng nổ.
Quan trọng hơn, cuốn sách không chỉ thuật lại sự kiện mà đi sâu phân tích nguyên nhân: chính sách bóc lột tàn bạo của phát xít Nhật, thực dân Pháp và bộ máy cai trị tay sai – những kẻ vẫn tổ chức lễ hội, yến tiệc ngay trên xác người dân đói khát. Hàng loạt chính sách như buộc nhổ lúa trồng đay, thu vét gạo, cấm bán lương thực… khiến nạn đói không chỉ là “thiên tai” mà là hệ quả tất yếu của một thể chế vô nhân đạo.
Dẫu vậy, từ trong bóng tối thảm họa, tác phẩm cũng khắc họa ánh sáng của tình người: phong trào "hũ gạo cứu đói", “nhường cơm sẻ áo”, hành động “phá kho thóc Nhật chia cho dân” của Việt Minh, tinh thần đoàn kết vì cộng đồng. Chính tình người và niềm tin ấy đã hun đúc ý chí độc lập dân tộc, tạo nên sức mạnh cách mạng.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không thể chỉ được hiểu từ góc nhìn chính trị, mà còn phải đặt trong mạch nguồn phẫn uất và đồng lòng của hàng triệu con người đã đi đến tận cùng của khốn khổ mà vẫn khát khao sống, khát khao thay đổi vận mệnh dân tộc.
Điều làm nên giá trị lâu dài của cuốn sách chính là cách mà nó kết nối lịch sử với hiện tại. Không tô vẽ, không kịch hóa, tác giả để cho tư liệu lên tiếng, để người đọc đối diện với những trang sử không dễ đọc nhưng buộc phải ghi nhớ. Trong thời đại mà tốc độ thông tin khiến người ta dễ quên đi ký ức dân tộc, cuốn sách như một ngọn đèn giữ lửa cho tâm thức cộng đồng, nhắc nhở chúng ta biết trân trọng những điều bình dị hiện tại của cơm no, áo ấm, hòa bình và có trách nhiệm gìn giữ điều đó cho thế hệ mai sau.
