Cai nghiện cho người nghiện có hộ khẩu TPHCM: “Ăn đong” chính sách

Việc cai nghiện cho người có nơi cư trú đang được thực hiện tổng lực. Tuy nhiên, để đưa người nghiện ma túy có nơi cư trú vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, TPHCM phải đi đường vòng và liên tục phải “ăn đong” chính sách một cách chắp vá, tạm thời. Hàng loạt rào cản lại đến từ chính những quy định pháp luật trong lĩnh vực này, làm đến đâu cũng tắc ở đó.

Làm thì… sai, không làm thì…thua

Con đường đến với cơ sở cai nghiện bắt buộc của người có hộ khẩu TPHCM phải bước qua 6 - 12 tháng cai nghiện tại gia đình, cộng đồng (theo Nghị định 94/2010). Và sự tắc nghẽn xuất hiện ngay. Ông Trần Ngọc Du, Chi cục trưởng Chi cục Phòng chống tệ nạn xã hội TPHCM, than: “Từ khi thực hiện Nghị định 94/2010 về tổ chức cai nghiện tại gia đình, cộng đồng, thành phố gặp rất nhiều vướng mắc”. Theo quy định, để thực hiện cắt cơn, trạm y tế xã, phường, thị trấn phải có bác sĩ có chuyên môn về cai nghiện và cơ sở vật chất, thiết bị y tế “khủng”: tối thiểu phải có 3 phòng chức năng là phòng khám, cấp cứu (tối thiểu 10m2); phòng lưu bệnh nhân (8m2); phòng thường trực của cán bộ y tế kèm theo phương án bảo vệ chu đáo. Tại TPHCM, 6 năm qua, chưa một trạm y tế xã, phường, thị trấn nào đáp ứng được yêu cầu trên.

Hiện nay, người nghiện ma túy tổng hợp (hàng “đá”) đang tăng mạnh và chưa được nhận diện hết, Công an TPHCM ước tính tỷ lệ sót lọt khoảng 10.000 người (tương đương 60% số người nghiện ma túy đã được thống kê quản lý). Để xác định tình trạng nghiện của người nghiện ma túy, quy định có 2 ngày làm việc. Thế nhưng, 2 ngày là không đủ xác định được có nghiện hay không với người nghiện hàng “đá”, thời gian cần thiết là 3 - 5 ngày. Trong khi đó, tạm giữ hành chính chỉ tối đa 24 giờ, còn chức năng tạm giữ người từ 3 - 5 ngày để xác định tình trạng nghiện thì không một văn bản pháp luật nào cho phép.

Học viên học nghề đan ghế trong cơ sở cai nghiện bắt buộc.

Vấn đề đau đầu nhất hiện nay của các quận, huyện là tình trạng người nghiện ma túy bỏ trốn khỏi nơi cư trú ngay sau khi nghe phán quyết của tòa án. Khi tòa án quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, người bị đề nghị có 3 ngày để kháng nghị, khiếu nại. Trong thời gian này, người bị đề nghị được giao cho gia đình quản lý và họ… đi mất, không chấp hành quyết định của tòa án. Đến nay, tòa án các quận, huyện quyết định đưa 202 người đi cai nghiện bắt buộc thì có tới 47 người chưa thi hành do đã đi khỏi địa phương. Mỗi khi tòa án phán quyết xong, sau 3 ngày, các quận, huyện lại tổ chức xe và người (1 lái xe, 1 chuyên trách, 1 bảo vệ) để đưa, có khi là 1 người nghiện ma túy đến cơ sở cai nghiện bắt buộc ở Bình Dương, Bình Phước, Lâm Đồng. Chuyến đi xa hàng trăm kilômét và tốn kém nhiều tiền, lại dễ xảy ra sự cố nguy hiểm, do lúc này người nghiện ma túy chưa được cắt cơn (cắt cơn lần 2 cho lần tái nghiện; cắt cơn lần đầu để cai nghiện tại gia đình, cộng đồng), họ thường vật vã.

Để “chữa cháy”, Sở LĐTB-XH TPHCM vừa đề nghị UBND TP cho phép gửi người bị đề nghị vào cơ sở xã hội, vừa phòng ngừa việc họ đi khỏi nơi cư trú, vừa tiết kiệm chi phí đi lại của các quận, huyện và tổ chức cắt cơn luôn. Về đề nghị này,  Phó Chủ tịch UBND TPHCM Nguyễn Thị Thu trăn trở: “Nếu làm thì… sai luật, còn không làm thì… không giải quyết được tình trạng người nghiện ma túy gia tăng hiện nay”.

Còn nhiều rắc rối

Quy định ngân sách chi một lần tiền thuốc hỗ trợ điều trị cắt cơn nghiện đang vừa thừa, vừa thiếu. Theo Sở LĐTB-XH TPHCM, những trường hợp được hỗ trợ tiền thuốc cắt cơn là người nghèo (có mã số), chính sách có công, người chưa thành niên, người thuộc diện bảo trợ và người khuyết tật… Trên thực tế, người nghiện ma túy ngoài xã hội đa số có hoàn cảnh khó khăn, tiền bạc không còn song cũng không thuộc diện nêu trên để được hỗ trợ. Chủ trương xã hội hóa công tác cai nghiện cũng không trôi chảy bởi người dân, doanh nghiệp không ủng hộ, các cá nhân, đơn vị được vận động đã phàn nàn “họ ăn chơi, chích choác, giờ lại kêu tôi ủng hộ tiền đi cai nghiện”! 

Tình hình càng rối hơn khi Luật Xử lý vi phạm hành chính có hiệu lực (năm 2014). Từ đây, người nghiện ma túy có nơi cư trú ổn định phải áp dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại phường, xã, thị trấn trong thời gian 3 - 6 tháng. Trong khi trước đó, theo Nghị định 94/2010 (hướng dẫn Luật sửa đổi bổ sung Luật Phòng, chống ma túy) thì họ phải cai nghiện ma túy tại gia đình, cộng đồng từ 6 - 12 tháng. Như vậy, một người nghiện ma túy có nơi cư trú ổn định phải thực hiện hết 2 quyết định trên trong 1 năm! Nếu sau thời gian đó vẫn còn tái nghiện thì mới đưa hồ sơ sang tòa đề nghị đưa đi cai nghiện bắt buộc.

Trước vô vàn rào cản như trên, một số “barie” được TPHCM gỡ bằng các giải pháp tạm thời. Cụ thể, để thay nhiệm vụ  cắt cơn, giải độc của trạm y tế xã, phường, thị trấn, thành phố đã cho phép 3 cơ sở xã hội và 2 trung tâm được tiếp nhận cắt cơn, giải độc trong thời gian 15 ngày. Từ năm 2016, ngân sách thành phố hỗ trợ một lần tiền thuốc cắt cơn, giải độc cho người có hộ khẩu TPHCM, tương tự với người không có nơi cư trú ổn định. Và giải pháp cấp bách là cho phép gửi người nghiện ma túy vào cơ sở xã hội ngay sau khi tòa phán quyết. Tuy nhiên, tất cả các giải pháp trên đều là giải pháp tạm thời nhằm “chữa cháy” những lỗ hổng và rào cản của hệ thống pháp luật, chứ không mang tính ổn định, lâu dài.

Những khó khăn hiện nay chủ yếu do luật còn nhiều bất cập gây ách tắc, chưa có văn bản hướng dẫn thực hiện rõ ràng. Cách tháo gỡ không đâu khác, ở chính việc sửa đổi các quy định pháp luật.

MẠNH HÒA