Nhân chuyến thăm Việt Nam vừa qua của Tổng thống Pháp François Hollande, một đoàn đại diện ngành xuất bản của Pháp đã có các cuộc giao lưu, trao đổi với một số đơn vị xuất bản ở Việt Nam. Tại TPHCM, đoàn xuất bản Pháp đã có chuyến thăm và làm việc tại Nhà xuất bản (NXB) Trẻ và Hội Xuất bản Việt Nam, chi nhánh TPHCM. Trong bài phát biểu của mình, ông Vincent Monadé, Giám đốc Trung tâm Sách quốc gia Pháp đã giới thiệu về tình hình xuất bản ở Pháp hiện nay. Mặc dù giữa hai nền xuất bản Việt - Pháp có nhiều điểm giống nhau về các vấn đề: phát hành, nhu cầu bạn đọc, sách điện tử (ebook)… cho thấy xuất bản Việt Nam cũng đang đi đúng hướng trên con đường phát triển, tuy nhiên, có một điểm khác nhau cơ bản giữa hai nền xuất bản là vấn đề quản lý giá sách.
Tại Pháp có một bộ luật bảo vệ xuất bản trong đó có 3 điểm quan trọng. Đầu tiên là các NXB phải ấn định giá sách trong đó có cả giá bán sách cho các nhà phát hành. Thứ hai là các nhà phát hành không được bán giá thấp hơn 5% so với giá do các NXB quy định, và cuối cùng, sách không được bán giảm giá trong khoảng thời gian ít nhất là 2 năm sau khi sách được xuất bản. Theo ông Vincent, các quy định này giúp các hệ thống phát hành sách nhỏ lẻ có cơ hội tồn tại song song với các hệ thống lớn. Hiện ở Pháp có đến hơn 2.500 cơ sở phát hành sách nhỏ và khoảng 10 tập đoàn phát hành sách lớn. Chính sách giá này góp phần không nhỏ giúp các doanh nghiệp Pháp chống chọi được áp lực giá từ các công ty phát hành sách lớn của thế giới mà tiêu biểu như của tập đoàn phát hành sách Amazon.
Tại nước ta, dù giá sách vẫn do NXB quy định và in ở bìa 4 của sách nhưng trên thực tế nó chỉ được xem là mức giá tham khảo. Giá bán sách thực sự hoàn toàn phụ thuộc vào các đơn vị phát hành sách. Tùy vào quy mô, mục tiêu kinh doanh mà các nhà phát hành sẽ bán đúng giá bìa, giảm 5% hay 10% hoặc cao hơn. Thậm chí đã từng xảy ra trường hợp hai nhà phát hành “đánh nhau” bằng cách hạ giá sách đến gần 50%, gây xáo trộn cả thị trường sách và ảnh hưởng tiêu cực đến bạn đọc và cả tác giả của sách.
Nguyên nhân của tình trạng giá sách không thống nhất tại Việt Nam thường được quy về vấn đề chi phí phát hành vốn chiếm từ 30% - 50% giá sách. Do không có quy định cụ thể nào về vấn đề này nên chi phí phát hành phụ thuộc vào hợp đồng giữa NXB và đơn vị phát hành. Kết quả là tùy vào mối quan hệ giữa hai bên mà có những mức chi phí khác nhau. Chính điều này ảnh hưởng không nhỏ đến sự biến động của giá sách khi đến tay bạn đọc.
Tuy nhiên, do tình hình thực tiễn hai nền xuất bản vẫn có nhiều điểm khác nhau nên không thể máy móc áp dụng các quy định của Luật Bảo vệ xuất bản ở Pháp vào Việt Nam. Ví dụ như ở hệ thống phát hành, Pháp tuy có sự phân chia quy mô nhưng các đơn vị phát hành dàn trải và có sự phân phối tốt ở mọi địa phương. Ngược lại ở Việt Nam, hệ thống phát hành đang bị lệch nghiêm trọng khi dồn vào các đô thị lớn mà bỏ mặc các vùng hẻo lánh. Nếu quy định cụ thể như ở Pháp thì kết quả là việc phát hành ở khu vực đô thị sẽ trở nên hỗn loạn do các đơn vị dồn vào, trong khi vùng sâu, vùng xa sẽ càng thiếu hụt.
Điểm đáng chú ý ở chính sách giá sách của Pháp là cách họ bảo vệ các đơn vị xuất bản bằng những quy định cụ thể, rõ ràng và đặt nặng trách nhiệm giá cho các NXB, những người hiểu rõ ràng nhất về giá trị vật chất tác phẩm do mình làm ra. Và quan trọng nhất là làm cho giá sách có sự thống nhất và ổn định cao, tránh tình trạng lộn xộn về giá dẫn đến việc cạnh tranh không lành mạnh. Đặc biệt, dù quy định rất chặt chẽ nhưng Luật Bảo vệ xuất bản lại không ràng buộc gì về việc định giá chỉ tập trung kiểm soát việc chấp hành mức giá sau khi sách đã đi vào hệ thống phát hành. Điều này đem lại sự tự do cho các NXB trong vấn đề định giá sách.
Ở nước ta, cho đến nay dù đã nhiều lần thay đổi, bổ sung, sửa chữa Luật Xuất bản nhưng vấn đề quản lý về giá sách vẫn chưa có quy định cụ thể, và Luật Bảo vệ xuất bản của Pháp vì thế rất đáng để các nhà quản lý xuất bản Việt Nam tham khảo, suy nghĩ trong việc xây dựng những quyết sách mới nhằm đảm bảo sự ổn định của thị trường sách trong nước cũng như đảm bảo quyền lợi của người làm sách cùng lợi ích của bạn đọc khi không phải mua sách với giá cao do gánh quá nhiều chi phí phát sinh.
TƯỜNG VY
