Cốm dẹp là món ẩm thực độc đáo của đồng bào dân tộc Khmer Tây Nam bộ. Gắn với món ăn ngon này là lễ hội truyền thống Ok Om Bok hay còn gọi là lễ hội Cúng Trăng của đồng bào dân tộc Khmer được tổ chức vào ngày rằm tháng 10 hàng năm. Hương nếp mới làm ra cốm dẹp để Cúng Trăng hàm ý tạ ơn đất, trời đã mang lại mùa màng bội thu và tiếp sức cho nhà nông bước vào mùa vụ mới.
Nếu ai có dịp về Cầu Ngang (Trà Vinh) thăm xã Nhị Trường thì đến làng cốm dẹp Ba So. Anh Thạch Dung, 50 tuổi, Trưởng ban nhân nhân ấp Ba So kể: “Nghề cốm dẹp ở đây có hơn 100 năm, chủ yếu người trước chỉ lại cho người sau. Làng thật sự nhộn nhịp khi gần đến mùa lễ hội Ok Om Bok”.
Vợ chồng anh Thạch Chánh, 47 tuổi, ở ấp Ba So, làm cốm dẹp trên 24 năm, bật mí: “Cốm dẹp ngon phải làm từ nếp sáp.Vì nếp sáp dẻo, thơm hơn nếp thường. Rang cốm dẹp phải dùng nồi đất, cối quết cốm dẹp phải bằng cây...”.
Sản phẩm cốm dẹp được tính bằng giạ. Ở làng nghề này vào vụ (tháng 9,10 Âm lịch) trở đi, từ tờ mờ sáng người ta đã nghe tiếng giã cốm dẹp rộn rã cả làng. Thức sớm để giã được nhiều, giao hàng đúng giờ cho thương lái. Thường từ 4 giờ sáng đến 3 giờ chiều, một kíp thợ 4 người giã được 3 đến 4 giạ cốm dẹp, mỗi giạ bán được 150.000 đến 170.000 đồng, trừ chi phí mỗi người thu nhập 60 đến 70.000 đồng, chủ yếu lấy công làm lời.
Ngày nay, ngoài món cốm dẹp trộn với dừa nạo, bà con còn dùng cốm dẹp để gói bánh ăn rất ngon.
Cốm dẹp Ba So hình thành và phát triển ngót 100 năm, nổi tiếng cả vùng và các tỉnh ĐBSCL. Có điều lạ là ở làng cốm này, trong 20 hộ hành nghề có hơn 50% hộ nhận giã cốm gia công cho thương lái.
Giải đáp nỗi băn khoăn của tôi, anh Thạch Dung phân trần: Do tính chất sản xuất theo mùa vụ, bà con lại thiếu vốn, sản xuất nhiều không nơi tiêu thụ nên phần lớn bà con chỉ làm theo đơn đặt hàng của thương lái.
Hai năm gần đây, thông qua dự án giải quyết việc làm do Hội Nông dân hỗ trợ, bà con làng nghề được trợ vốn ưu đãi hơn 50 triệu đồng để phát triển sản xuất. Thế nhưng, hết mùa lễ hội, phần lớn bà con bỏ nghề đi làm thuê, làm mướn tận Đồng Nai, Bình Dương, TPHCM…
“Ly nông bất ly hương”, có giải quyết đồng bộ việc làm, tìm đầu ra ổn định cho sản phẩm thì làng nghề sẽ không mai một. Trách nhiệm này thuộc về nhiều ngành... Nếu sản xuất ổn định, số lượng đủ cung cho thị trường quanh năm, thì việc đưa cốm dẹp vào hệ thống siêu thị sẽ không khó.
Vấn đề hiện nay là làm sao giúp vốn cho làng nghề duy trì, mở rộng sản xuất đồng thời đưa làng nghề vào tour du lịch thì hương cốm dẹp - một đặc sản của bà con Khmer ở Phù Ly - Đông Bình, sẽ bay xa”.
Đình Cảnh
