Sản xuất lớn, kinh tế tập thể là yêu cầu đặt ra trong quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp hiện nay. Một trong những hướng đi của phương thức này là hợp tác xã (HTX) kiểu mới.
Cả nước hiện nay có 10.339 HTX nông nghiệp với tổng số thành viên tham gia khoảng 6,7 triệu người. Tại ĐBSCL có những HTX kiểu mới hoạt động với mô hình rất nhỏ, chỉ khoảng 10 -12 người nhưng đem lại hiệu quả thiết thực hơn những HTX kiểu cũ có tới 1.200 xã viên. HTX Thủy sản Thới An tại Cần Thơ là một ví dụ. Từ nhu cầu hợp tác của các hộ nông dân để nuôi cá tra xuất khẩu, năm 2003, HTX được thành lập với 10 xã viên, 1 ao nuôi 3.000m², vốn điều lệ 500 triệu đồng. Qua gần 10 năm hoạt động, đến nay, HTX đã có 36 xã viên, vốn điều lệ đạt 5,6 tỷ đồng và doanh số từ 1,5 tỷ đồng/năm tăng lên 300 tỷ đồng/năm. Tương tự, HTX Sản xuất, tiêu thụ và dịch vụ nông nghiệp Thanh Liêm ở huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp cũng là một đơn vị hoạt động hiệu quả. Hình thành từ năm 2013, HTX có 10 xã viên sáng lập, với tổng số vốn góp hơn 2,1 tỷ đồng. Hoạt động chính của HTX là sản xuất lúa chất lượng cao gắn với liên kết tiêu thụ và phục vụ các dịch vụ nông nghiệp. Mô hình sản xuất có liên kết từ khâu đầu vào đến đầu ra của HTX mở ra nhiều triển vọng cho sản xuất lúa mang tính bền vững, lâu dài không chỉ đối với người nông dân Đồng Tháp.
Từ năm 2003, BCH Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết Trung ương 5 (khóa IX) về kinh tế tập thể với nhiều giải pháp quan trọng về phát triển mô hình này trong giai đoạn mới. Theo GS-TS Võ Tòng Xuân, nghị quyết đã ban hành hơn 10 năm, nhưng nhiều địa phương chậm bắt tay thực hiện. Kinh tế tập thể, mà mô hình chính là HTX kiểu mới, không thể triển khai theo cách làm cũ mà phải xây dựng theo chuỗi giá trị. HTX nhiều nơi hiện chỉ dừng ở mức độ cung cấp một vài khâu sản xuất đơn thuần như bơm tiêu, gặt đập... Ở Hàn Quốc, Nhật Bản đã có những mô hình HTX rất đáng để chúng ta học tập. Họ xây dựng HTX thật sự theo chuỗi giá trị một cách bài bản như: Hướng dẫn kỹ thuật, tài chính, tiêu thụ, bảo hiểm mùa màng, nông sản, sinh mạng người nông dân... Khi người nông dân tự nguyện vào HTX, tức họ đã thấy được những cái lợi hơn khi sản xuất nhỏ lẻ bên ngoài. Do đó, bằng mọi cách chúng ta giúp người nông dân khi vào HTX sẽ thấy mình thật sự là ông chủ nhưng cũng là công nhân trên chính mảnh ruộng của mình.
Thời gian vừa qua, với chức năng giám sát của MTTQ, đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, đã đi khảo sát nhiều mô hình HTX trong và ngoài nước. Theo đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, xây dựng HTX kiểu mới, nông nghiệp Việt Nam có khả năng chuyển sang một giai đoạn mới về chất, có tính đột phá, vì HTX kiểu mới khắc phục được những yếu kém, cản trở kéo dài suốt 30 năm qua trong sản xuất nông nghiệp. HTX kiểu mới sẽ tạo ra động lực kép, mạnh mẽ để tạo đột phá phát triển của nông nghiệp Việt Nam hiện nay. HTX kiểu mới không những đem lại lợi ích lớn hơn nhiều cho người nông dân, mà còn đem lại lợi ích cho Nhà nước, giảm chi phí và nâng cao hiệu quả của bộ máy nhà nước, lợi ích cho doanh nghiệp và ngân hàng, giảm chi phí, giảm rủi ro và lợi ích cho các nước nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam, tuân thủ nghiêm ngặt các chuẩn mực thương mại quốc tế. HTX kiểu mới sẽ tạo đột phá cho phát triển nông nghiệp Việt Nam vì nó tạo ra sự tương tác đồng hướng của 4 loại lợi ích: lợi ích của hơn 10 triệu hộ nông dân, lợi ích của Nhà nước, lợi ích của doanh nghiệp và lợi ích của các nước giao thương với Việt Nam.
Tuy nhiên, từ khi có Luật HTX (năm 2012) đến nay, các HTX đang trong quá trình tổ chức lại hay còn gọi là chuyển đổi công năng để từng bước phù hợp với mô hình HTX kiểu mới. Trong quá trình chuyển đổi, nhiều địa phương gặp không ít khó khăn. Đa phần HTX đều có quy mô nhỏ, số lượng thành viên, vốn, phương tiện công cụ phục vụ còn thiếu và lạc hậu, khó tổ chức được các dịch vụ; năng lực cán bộ quản lý kinh tế yếu; nguồn vốn hạn chế vấn đề tiêu thụ sản phẩm nhất là sản phẩm nông nghiệp mối liên kết còn lỏng lẻo.
Trước tình trạng này, để đảm bảo Luật HTX triển khai có hiệu quả và phát huy trong thực tiễn, vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 19 yêu cầu đẩy mạnh triển khai thi hành Luật HTX. Theo chỉ thị nêu trên, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ KH-ĐT chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan biên soạn tài liệu và nội dung tuyên truyền, tập huấn; phát hành phổ biến, xây dựng và nhân rộng các mô hình HTX, liên hiệp HTX hoạt động có hiệu quả, trước hết là thí điểm hoàn thiện và nhân rộng các mô hình HTX nông nghiệp kiểu mới tại ĐBSCL. Liên minh HTX Việt Nam chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương áp dụng linh hoạt các hình thức tuyên truyền, phổ biến pháp luật về HTX, mô hình HTX…Với những giải pháp nêu trên, HTX kiểu mới chắc chắn sẽ là lối ra cho sản xuất nông nghiệp manh mún hiện nay, từng bước hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn.
TRẦN MINH TRƯỜNG
