Nghề đan lát truyền thống tại Phú  Lễ

Cụ Nguyễn Văn Nghị là bậc lão làng của nghề đan lát ở xã Phú Lễ. Đêm trăng rằm, cụ Nghị trải chiếu trước sân nhà uống trà cùng chúng tôi rồi vào chuyện: “Qua nay đã gần tám mươi tuổi nhưng hồi mới lớn lên đã thấy cha mẹ mình ngồi đan cái thúng, cái bung, cái bội rồi. Bây giờ thì đến lượt đời con cháu của qua nối nghề. Có điều, không biết rồi đây nghề truyền thống này có còn sống được hay không?”.

• Một thời vang bóng

Cụ Nghị nói rằng, nghề đan lát đã quen thuộc từ hàng chục năm nay ở địa phương. Đan lát thường sản xuất theo hộ gia đình, có mặt khắp vùng nông thôn Bến Tre nhưng tập trung nhiều nhất ở các xã Phú Lễ, Phú Ngãi, Phước Tuy, Tân Xuân (huyện Ba Tri). Nhờ vào nguồn nguyên liệu tre, trúc dồi dào, phong phú với đôi tay khéo léo, từ xa xưa người ta đã biết đan thúng để đựng lúa, cái bung đặt cá tép, cái rế để nồi cơm, cái rổ đựng rau, cái bội nhốt gà... Thời hoàng kim của sản phẩm thủ công bằng tre, trúc là khi thị trường chưa xuất hiện các loại hàng nhựa, nhôm, inox… như hiện nay.

Bà Năm Lửa, người chuyên bỏ hàng đan lát cho các chợ nông thôn ở Bến Tre, nhớ lại: “Hồi trước 1975, ở đây (Phú Lễ, Phước Tuy, Tân Xuân) là vùng chiến sự, cà nông từ dinh quận “thụt” xuống ầm ầm, bất kể ngày đêm! Nó “thụt” kệ nó, tụi tôi nhảy xuống hầm đốt đèn đan thúng, đan bung bình thường - bà Năm cười khì - Hết thụt, tôi lại lên hầm đan tiếp. Có đêm, phải đan tới sáng mới đủ hàng giao. Thời chiến tranh vậy mà các mặt hàng đan lát bán đắt như tôm tươi, làm không đủ bán”.

Sau năm 1975 đến năm 1990, các mặt hàng đan lát “lên hương”, đắt hàng vì nó rất đắc dụng. Chỉ riêng việc dân đi đặt bung, đặt lọp, đặt lờ…trên sông rạch bắt cá tôm để cải thiện bữa ăn cũng đã cần số lượng rất lớn. Cụ Nghị tặc lưỡi: “Bấy giờ, ở vùng này còn không đủ nguyên liệu để làm. Nguồn tre, trúc, mây rừng… phải lấy tận Tây Ninh, Sông Bé chở xuống đó chứ”.

• Mai này còn nghề đan lát?

Chỉ riêng huyện Ba Tri đã có trên 1.000 hộ gia đình sống bằng nghề đan lát. Đây là nghề phụ của bà con nông dân khi rỗi việc đồng áng, nhưng nó đem lại nguồn thu nhập khá, nhất là đối với trẻ em sau giờ học. Anh Nguyễn Văn Nuôi, nông dân ở ấp Phú Khương, cho biết: “Một người đan chính, mỗi tháng thu nhập trên 800.000đ, còn đan phụ như trẻ em thì cũng hơn 300.000đ/tháng. Ở nông thôn, lúc nông nhàn mà có thêm thu nhập như thế là tốt rồi”.

Nhưng hiện nay, nói đến lực lượng làm nghề đan lát, chị Trần Thị Lan, Ban Chủ nhiệm Tổ hợp tác lâm thời Làng nghề Phú Lễ, tỏ ra băn khoăn: “Bây giờ, các gia đình dù “rặt” nông dân nhưng họ vẫn khuyến khích con cái học hành để có tương lai chứ không chỉ quanh quẩn với nghề truyền thống này. Còn với lao động nữ, họ thích làm công nhân cho các KCN hơn. Về lâu về dài, chắc chắn làng nghề sẽ thiếu những tay giỏi nghề kế thừa. Phần nữa, thời buổi kinh tế thị trường, hàng nhựa đang “lấn át” hàng thủ công mây, tre”.

Một băn khoăn khác là giá trị kinh tế từ sản phẩm đan lát còn thấp. Ở nông thôn, nhiều sản phẩm của nghề đan lát vẫn còn khả năng tồn tại (vì các mặt hàng từ nhựa chưa thể thay thế được). Nhưng nếu chỉ sản xuất loanh quanh những mặt hàng truyền thống, thì thu nhập của người dân chưa cao, chưa phát huy hết tiềm năng, tay nghề của địa phương. Phó Chủ tịch UBND xã Phú Lễ Nguyễn Thành Long trăn trở: “Việc đầu tư kỹ thuật, thay đổi mẫu mã ở làng nghề còn chậm đã làm hạn chế giá trị kinh tế của sản phẩm đan lát.

Có loại hàng làm rất mất công, mất nhiều thời gian nhưng giá bán trong 10 trời chẳng nhích lên bao nhiêu! Để tạo bứt phá mới, xã đang khuyến khích bà con làng nghề sản xuất các mặt hàng đan lát phục vụ du lịch”.

Vấn đề đặt ra của Làng nghề Phú Lễ là huyện, tỉnh sớm hỗ trợ để các hộ có tay nghề đi tham quan, học hỏi cách thức sản xuất sản phẩm đan lát phục vụ du lịch. Đồng thời địa phương cần trợ vốn, KHKT, tiếp thị, thông tin thị trường và đầu ra cho các sản phẩm đan lát thời thượng.

PHAN LỮ HOÀNG HÀ