Kế hoạch ngân sách 54 tỷ USD do Nhà Trắng công bố ngày 16-3 bao gồm 4,1 tỷ USD xây tường biên giới Mỹ - Mexico trong năm 2018. Ngân sách chi nghĩa là nếu Quốc hội thông qua kế hoạch này, người đóng thuế Mỹ sẽ phải trả tiền xây tường biên giới, không phải do Mexico chi trả như Tổng thống Donald Trump vẫn tuyên bố.
Tường rào biên giới giữa 2 TP Nogales: Nogales ở bang Sonora của Mexico (phải) và Nogales ở bang Arizona của Mỹ. Ảnh: REUTERS
Ngân sách gánh chi phí
Khoản chi 4,1 tỷ USD gồm 1,5 tỷ USD xây tường trong năm nay và 2,6 tỷ USD trong năm tài chính 2018, được mô tả trong kế hoạch ngân sách là khoản đầu tư “cơ sở hạ tầng chiến thuật ưu tiên cao và công nghệ an ninh biên giới, bao gồm lập kế hoạch chi phí, thiết kế và xây dựng bức tường vật lý dọc biên giới phía Nam theo sắc lệnh tổng thống ngày 25-1-2017 để ngăn người và ma túy vượt biên giới bất hợp pháp vào Mỹ”. Kế hoạch ngân sách 2018 bao gồm 314 triệu USD chi tuyển dụng, thuê và đào tạo 500 nhân viên mới tuần tra biên giới (BP) và 1.000 nhân viên mới di trú và hải quan (ICE), cùng 1,5 tỷ USD chi thêm để mở rộng giam giữ và trục xuất người nhập cư bất hợp pháp. Kế hoạch này còn thấp xa so với cam kết của ông Trump, tăng cường đáng kể lực lượng BP và ICE với 5.000 nhân viên mới BP và 10.000 nhân viên mới ICE, nhưng đã yêu cầu Bộ Tư pháp đàm phán mua lại đất tư nhân ở biên giới để xây tường và có thể sử dụng quyền trưng mua của chính phủ.
Nhiều nhà phê bình đã gọi kế hoạch 62 trang có tên America First: A Budget Blueprint to Make America Great Again (Nước Mỹ trên hết: Một kế hoạch ngân sách làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại), là một “thông cáo báo chí” hơn là một kế hoạch ngân sách thực tế. Đến tháng 5, Tổng thống Trump mới đệ trình lên Quốc hội một đề xuất ngân sách hoàn chỉnh. Giám đốc Ngân sách Nhà Trắng Mick Mulvaney nói với báo giới: “Đó là tất cả những gì chúng tôi nghĩ có thể chi trong năm nay. Câu hỏi tiếp theo là tường xây dài bao nhiêu, chúng tôi không có câu trả lời vì chưa giải quyết các kiểu tường”.
Trong suốt chiến dịch tranh cử, ông Trump đã cam kết xây dựng một “tường lớn và đẹp” và Mexico phải trả chi phí. Ông nói: “Bức tường đang được thiết kế và các bạn sẽ thấy một số điều rất hay. Biên giới phía Nam của chúng ta sẽ luôn được bức tường bảo vệ, ma túy sẽ ngừng đổ vào đầu độc thế hệ trẻ của chúng ta. Bức tường sẽ được xây rất sớm”. Chưa đầy một tuần nhậm chức tổng thống, ông Trump đã ban hành sắc lệnh hành pháp về xây một bức tường vật lý “ngay lập tức” và cam kết Mexico sẽ “thanh toán 100%”, dù ông chưa đưa ra kế hoạch thực hiện cam kết. Ông Trump cũng đưa ra ý tưởng đánh thuế 20% vào hàng nhập khẩu từ Mexico để trả chi phí xây tường biên giới. Theo luồng thương mại hiện nay, khoản thuế này sẽ thu về gần 55 tỷ USD một năm, nhưng sẽ ảnh hưởng người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ, cho thấy ông Trump không có cách nào buộc Mexico phải trả chi phí xây tường. “Ít nhất cho đến bây giờ, chi phí xây tường không đến từ Mexico mà từ ngân sách”, Mulvaney cho biết khi công bố kế hoạch ngân sách.
Hai nước láng giềng đã gây bất đồng lớn khi Mexico bác bỏ yêu cầu của ông Trump trả chi phí xây tường biên giới. Tổng thống Mexico Enrique Pena Nieto tuyên bố trên truyền hình quốc gia: “Tôi lấy làm tiếc và bác bỏ quyết định của Mỹ tiếp tục xây một bức tường không hề đoàn kết mà là chia tách chúng ta”. Ông Nieto đã hủy bỏ một chuyến thăm Mỹ cuối tháng 1 khi ông Trump từ chối rút lại yêu cầu Mexico trả chi phí xây tường và đòi đánh thuế 20% vào hàng nhập khẩu từ Mexico. Mới đây, Ngoại trưởng Mexico Luis Videgaray tuyên bố rằng, nước của ông sẽ không trả chi phí xây tường biên giới. “Tôi muốn nói rõ ràng và dứt khoát rằng Chính phủ Mexico và người dân Mexico không chấp nhận những điều khoản mà một chính phủ đơn phương áp đặt. Chúng tôi cũng có quyền kiểm soát biên giới của mình và chúng tôi sẽ thực thi đầy đủ”, USA Today dẫn lời ông Videgaray.
Hồi tháng 2, Reuters có được báo cáo của Bộ An ninh Nội địa Mỹ (DHS) cho thấy, tường biên giới Tổng thống Trump muốn xây bao gồm các hàng rào và bức tường dài hơn 2.000km, sẽ “niêm phong” hầu hết biên giới Mỹ - Mexico vào cuối năm 2020, với chi phí ước tính 21,6 tỷ USD. Con số này cao hơn nhiều so với 12 tỷ USD ông Trump nêu trong chiến dịch tranh cử và cao hơn ước tính 15 tỷ USD của 2 thành viên Đảng Cộng hòa là Chủ tịch Hạ viện Paul Ryan và lãnh đạo đa số Đảng Cộng hòa tại Thượng viện Mitch McConnell. Reuters cho biết, báo cáo này được thực hiện bởi nhóm được Bộ trưởng DHS John Kelly ủy quyền và là bước cuối cùng trước khi trình Quốc hội duyệt chi phí để bắt đầu xây dựng.
Khó xây hết biên giới
Biên giới Mỹ - Mexico trải dài 3.145km từ Thái Bình Dương đến Vịnh Mexico, trong đó 1.046km đã được xây hàng rào, chủ yếu ở các khu vực đô thị. Phần biên giới giữa bang Texas của Mỹ với các bang Chihuahua, Coahuila, Nuevo Leon và Tamaulipas của Mexico được xác định tự nhiên bởi sông Rio Grande, Mexico gọi là sông Rio Bravo del Norte, nơi giới chức liên bang và tiểu bang 2 bên cho rằng hàng rào hay tường vật lý là không cần thiết và cũng không khả thi. Ngay cả ở các bang khác, địa hình hiểm trở ở những vùng hẻo lánh sẽ là một thách thức lớn không chỉ với việc xây dựng mà còn với việc sửa chữa và bảo trì tường biên giới, có thể đến hàng tỷ USD mỗi năm.
Giới chức bang Texas thích các hàng rào tùy chọn, được hỗ trợ bởi việc gia tăng nhân viên và phương tiện giám sát điện tử. Các nghị sĩ Đảng Cộng hòa bang Texas không ngần ngại phản đối, gọi tường biên giới là hoàn toàn lãng phí. Nghị sĩ John Carter cho biết: “Có những phần ở Texas không thể xây tường biên giới và nếu xây sẽ không đáng bởi vì không có người ở đó”. Nghị sĩ Will Hurd khẳng định: “Xây một bức tường kiểu này là giải pháp kém hiệu quả nhất và đắt tiền nhất để bảo vệ an ninh biên giới”.
Báo cáo vào tháng 2 của DHS đề xuất kế hoạch xây tường biên giới theo 3 giai đoạn, gồm các hàng rào và tường dài hơn 2.000km đến cuối năm 2020. Với 1.046km rào và tường biên giới đã có, xây mới sẽ mở rộng gần hết chiều dài 3.145km toàn tuyến biên giới. Giai đoạn đầu ngắn nhất, với 42km gần San Diego ở bang California, El Paso ở bang Texas và Rio Grande Valley ở bang Texas. Giai đoạn thứ 2 gồm 242km ở thung lũng Rio Grande và Laredo, El Paso và Big Bend ở bang Texas, Tucson ở bang Arizona. Giai đoạn thứ 3 gồm 1.728km ở những phần còn lại chưa xác định, về cơ bản sẽ “niêm phong” toàn bộ biên giới Mỹ - Mexico. Nếu Quốc hội phê chuẩn chi phí vào tháng 4 hoặc tháng 5 sẽ giúp DHS đảm bảo thời gian chọn thầu và khởi công vào tháng 9. Theo Reuters, trong tháng 2, nhiều đoàn đại biểu Quốc hội Mỹ đã tham quan biên giới để đánh giá yêu cầu chi phí.
Báo cáo của DHS cũng cho biết, Chính phủ Mỹ đã bắt đầu tìm kiếm các miễn trừ luật môi trường về xây dựng ở một số khu vực và cũng đã bắt đầu làm việc với các nhà thầu, lên kế hoạch mua thép cho dự án xây tường. Việc đàm phán mua lại đất tư nhân là một lý do làm thời gian và chi phí xây tường biên giới tăng mạnh so với ước tính của ông Trump và các thành viên Quốc hội. Theo Bernstein Research, nhóm nghiên cứu đầu tư chuyên theo dõi chi phí nguyên vật liệu, những điều không chắc chắn quanh dự án có thể đẩy chi phí xây tường biên giới lên đến 25 tỷ USD… Giai đoạn đầu tiên, ước tính chi phí chỉ 360 triệu USD, có thể tương đối dễ cho Tổng thống Trump, chứng tỏ ông thực hiện cam kết tranh cử của mình. Tuy nhiên, 2 giai đoạn còn lại rõ ràng chi phí cao hơn, bao gồm một phần lớn tường xây trên các vùng đất thuộc sở hữu tư nhân hoặc ở các khu vực không thể tiếp cận bằng đường bộ. Ngoài việc thỏa thuận đất tư nhân và miễn trừ luật môi trường, chính phủ cũng sẽ phải đáp ứng các yêu cầu của Ủy ban Nước và Biên giới quốc tế (IBWC), Hiệp ước Mỹ - Mexico về các vùng nước chung. Báo cáo của DHS ước tính, có khu vực, chỉ riêng thỏa thuận này có thể tốn chi phí đến 11-15 triệu USD cho mỗi dặm (1,6km)…
THIỆN NGUYỄN
