Các hiện tượng của biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến rõ hơn về tần suất và mức độ. Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều thừa nhận hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra trên toàn cầu thời gian gần đây có nguyên nhân sâu xa là do biến đổi khí hậu và xu hướng này sẽ tiếp tục diễn biến theo chiều hướng ngày càng bất lợi cho con người.
Tác động đến mọi mặt của cuộc sống
Biến đổi khí hậu tác động tiêu cực đến nhiều lĩnh vực của đời sống, kinh tế, xã hội như quy hoạch, cơ sở hạ tầng, giao thông, chống ngập, thoát nước, cấp nước, xử lý chất thải, nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng… Tất cả các lĩnh vực này đều có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khỏe con người, đặc biệt là ảnh hưởng đến các yếu tố cơ bản đảm bảo sức khỏe tốt cho con người như nước, không khí, lương thực, điều kiện an toàn nơi cư trú là khó tránh khỏi. Theo ước tính, hàng năm có hàng triệu người tử vong do những nguyên nhân như ô nhiễm không khí đô thị (1,2 triệu người), bệnh tiêu chảy (2,2 triệu người), thiếu dinh dưỡng (3,5 triệu) và số lượng lớn thương vong do hơn 60.000 thiên tai diễn ra trên khắp thế giới.
Theo báo cáo của Liên hiệp quốc, sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sức khỏe sẽ tác động đến các khu vực và đối tượng trên khắp toàn cầu. Tuy nhiên, những khu vực chịu nhiều ảnh hưởng là vùng trũng, gần sông, vùng duyên hải (là nơi chịu ảnh hưởng mực nước biển dâng và bị xâm nhập mặn) và các đô thị ở các nước đang phát triển; những đối tượng bị ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe là người già, trẻ em, phụ nữ và người nghèo. Các đợt nóng hay lạnh bất thường sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Nhiệt độ tăng dẫn đến gia tăng nguy cơ đối với người già, người mắc bệnh hệ tim mạch và bệnh hệ thần kinh do chịu tác động trực tiếp của sóng nhiệt. Theo ước tính có khoảng hơn 70.000 người bị thiệt mạng do đợt nóng kỷ lục năm 2003 tại châu Âu và hiện tượng tương tự sẽ xảy ra thường xuyên hơn vào nửa sau của thế kỷ 21. Nhiệt độ cao cũng là nguyên nhân làm nồng độ ozon và một số chất ô nhiễm khác trong không khí tăng cao, càng làm tăng cao tỷ lệ bệnh tim mạch và hô hấp.
Bệnh đường hô hấp có nguyên nhân do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Ảnh: PHẠM CAO MINH
Về dịch tễ học, nhiệt độ tăng cơ bản làm tăng tốc độ sinh trưởng và phát triển nhiều loại vi khuẩn và côn trùng, vật chủ mang bệnh, từ đó làm tăng số lượng người mắc nhiễm khuẩn dễ lây lan... Lũ lụt làm tăng hiện tượng ngập úng, tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi, ruồi sinh sản và gia tăng một số bệnh nhiệt đới như sốt rét, sốt xuất huyết… và các bệnh đường ruột. Ngược lại, hạn hán làm thiếu nước sạch cho sinh hoạt, hạn chế vệ sinh và hạn chế khả năng rửa trôi chất bẩn làm sạch tự nhiên của môi trường, là điều kiện thuận lợi cho các bệnh dịch dễ phát triển, trong khi sức đề kháng của cơ thể kém đi khi thiếu nước sạch. Tất cả các hiện tượng thời tiết cực đoan hầu hết đều gây bất lợi cho sức khỏe con người.
Gây khó khăn trong kiểm soát dịch bệnh
Nhiều loại dịch bệnh nguy hiểm lan truyền qua đường nước và thức ăn, các loài côn trùng mang mầm bệnh có xu hướng gia tăng khi gặp điều kiện thuận lợi. Nhiệt độ tăng, lượng mưa thay đổi, độ ẩm tăng là điều kiện lý tưởng cho chúng phát triển. Theo ước tính, các bệnh ký sinh hiện nay là nguyên nhân gây chết khoảng 1,1 triệu người/năm và dịch bệnh tiêu chảy gây chết khoảng 2,2 triệu người/năm. Các nghiên cứu cho thấy, biến đổi khí hậu có thể làm gia tăng số lượng người có nguy cơ mắc bệnh sốt rét ở châu Phi là 170 triệu người vào năm 2030 và ở quy mô toàn cầu số lượng người có nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết là 2 tỷ người vào năm 2080.
Bên cạnh nguy cơ gia tăng các mầm bệnh và gia tăng số người mắc bệnh ở các đối tượng nhạy cảm do thời tiết cực đoan gây ra thì yếu kém về cơ sở hạ tầng y tế, thiếu hụt nước sạch sẽ làm hạn chế khả năng phòng chống và kiểm soát dịch bệnh. Xét ở khía cạnh khác, dân số thế giới vẫn ở xu hướng ngày càng tăng cao, cộng với điều kiện kinh tế - xã hội phát triển tất yếu dẫn đến nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng cao về tần suất, chất lượng và dịch vụ. Trong khi đó, ở các quốc gia có cơ sở hạ tầng y tế yếu kém là điều kiện bất lợi để ứng phó với biến đổi khí hậu.
Tuy nhiên, không phải tất cả các hiện tượng của biến đổi khí hậu đều gây ra bất lợi cho sức khỏe. Ở một khía cạnh nào đó, khí hậu ấm lên cũng mang lại lợi ích cho một số cộng đồng như làm giảm tỷ lệ bệnh và tỷ lệ chết vào mùa đông; sản lượng lương thực gia tăng, đặc biệt là ở những khu vực phía Bắc bán cầu. Tuy nhiên, những báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC) cho thấy, những thiệt hại do biến đổi khí hậu gây ra vẫn lớn hơn những lợi ích mà nó có thể mang lại.
Trước những thách thức trên, một kế hoạch hành động ứng phó với biến đổi khí hậu riêng cho ngành y tế sẽ là nội dung quan trọng trong các hoạt động của ngành y tế ở cấp quốc gia nói chung và ở cấp địa phương nói riêng. Tuy nhiên, để có thể có được một bản kế hoạch hành động tốt, ngành y tế cần đánh giá được xu thế, diễn tiến của biến đổi khí hậu, các nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe và cũng như năng lực thích ứng của ngành.
BS PHÙNG ĐỨC NHẬT - Th.S HÀ MINH CHÂU
(Văn phòng Biến đổi khí hậu TPHCM)
