Văn hóa của người Khmer ở Nam bộ đã góp phần làm phong phú, đa dạng, độc đáo văn hóa Việt Nam và trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa Việt Nam.
- Đổi thay phum sóc
Ông Thạch Minh, 52 tuổi, ở ấp Cầu Tre – xã Phú Cần (Tiểu Cần – Trà Vinh) cho biết, thu nhập nâng cao khiến đời sống tinh thần, sinh hoạt văn hóa của bà con Khmer vui vẻ lắm. Xung quanh, nhà nào cũng có truyền hình màu, radio… Ông Thạch Minh có 4 người con, 2 con đầu đã trở thành bác sĩ, đứa kế tiếp đang học Đại học Dược Cần Thơ, đứa út lớp 12 Trường Dân tộc nội trú tỉnh. “Đứa nào cũng múa Lâm thôn khá lắm” - ông Minh khoe.
Đường sá Phú Cần hôm nay khang trang, sạch sẽ, ô tô và xe 2 bánh bon bon ngược xuôi trên đường làng; đường dây điện thoại, ăng-ten truyền hình giăng mắc trên mỗi nóc nhà. Con đường đến nhà Thạch Khel (Trà Cú – Trà Vinh) chưa rải nhựa nhưng phẳng lì, điện lưới quốc gia chạy ngang cánh đồng lúa đang trải vàng...
Chỉ vào đứa cháu hôm nay trở thành cô dâu, Thạch Khel nói với người Khmer, lễ cưới chiếm một vị trí quan trọng trong nghi lễ vòng đời và là yếu tố bảo lưu sắc thái văn hóa dân tộc. Ngày nay việc cưới hỏi trong đồng bào dân tộc Khmer đã được tiết giảm cho phù hợp với cuộc sống mới, nhưng vẫn bắt buộc phải có một số lễ chính (lễ hỏi, buộc chỉ cổ tay…). Đám cưới của một gia đình chẳng khác gì ngày hội của cả phum sóc, thể hiện tính cộng đồng rất cao. “Hủ tục bỏ dần, mỹ tục bảo tồn mà”, anh nói.
Phục dựng một đám cưới cổ truyền
Thời gian qua, chính quyền địa phương đã thực hiện chính sách hỗ trợ vốn từ ngân sách nhà nước để xây dựng trường lớp riêng cho trẻ em Khmer và sư sãi Nam tông; xây dựng các lò hỏa táng theo tập tục ở vùng đồng bào dân tộc, hỗ trợ giáo viên (kể cả nhà sư) dạy bổ túc chữ Khmer ở các chùa. Người Khmer xưa kia thiêu quan tài lộ thiên chứ không dùng lò thiêu như ngày nay.
Tại Sóc Trăng đã ra đời nhiều lò hỏa táng cải tiến, vừa văn minh, tiện lợi lại hợp vệ sinh nhưng vẫn giữ được nét phong tục lâu đời của dân chúng. Trong năm 2010, tỉnh Sóc Trăng đầu tư xây dựng 38 lò hỏa táng theo thiết kế hiện đại ở 38 chùa Khmer trong tỉnh (khoảng 340 triệu đồng/lò). Tại Trà Vinh đã nâng cấp, xây mới được 99 lò hỏa táng trong tổng số 141 chùa...
Đồng bào Khmer Nam bộ hầu hết theo Phật giáo Nam tông (Tiểu thừa). Do vậy ngôi chùa Khmer có vai trò rất quan trọng trong đời sống và thể hiện rõ nét văn hóa của người Khmer Nam bộ. Mỗi ngôi chùa Khmer không chỉ là một trung tâm sinh hoạt tôn giáo mà còn là trung tâm văn hóa nghệ thuật, đào tạo, giáo dục xã hội, bảo lưu tồn trữ các giá trị văn hóa dân tộc của địa phương và đều là những công trình kiến trúc, điêu khắc, hội họa, tạo hình… tuyệt mỹ. Nơi đây, người dân Khmer được lớn lên trong nếp sống đạo đức Phật giáo Tiểu thừa.
Lễ hội đua ghe ngo
Sự giao thoa văn hóa trong quá trình cộng cư thể hiện khá rõ trên nhiều mặt. Người Việt, người Hoa, người Khmer đều ăn Tết Nguyên đán và Tết Chol Chnam Thmay; tham dự hào hứng vào lễ hội đua ghe ngo (Sóc Trăng), đua bò Bảy Núi (An Giang). Truyện Thạch Sanh - Lý Thông của người Việt và truyện Chao Sanh - Chao Thông của người Khmer; chuyện Tấm Cám và chuyện Niêng Môrơnắc Mêđa (Khmer) đều có cùng một nội dung.
- Hội nhập văn hóa
Văn hóa Việt nói chung, văn hóa dân tộc Khmer nói riêng bị “va đập” mạnh trước xu thế hội nhập văn hóa toàn cầu. Giữ gìn, bảo lưu, phát huy tính nguồn cội, bản sắc văn hóa trong bối cảnh mới đang là thách thức rất lớn. Ngày hội văn hóa Khmer Nam bộ được tổ chức định kỳ trong vùng với việc trình diễn trang phục dân tộc, lễ hội và trò chơi dân gian… cũng nhằm tôn vinh, bảo tồn văn hóa đặc sắc của bà con dân tộc Khmer.
Sự kiện trùng tu lại chùa Dơi - Sóc Trăng (còn gọi là chùa Mã Tộc, Mahatup), di tích lịch sử cấp quốc gia sau khi bị cháy (8-2007) với tổng kinh phí khoảng 4 tỷ đồng, hay tổ chức khánh thành và đưa vào sử dụng chánh điện chùa Ghôsitaram (Vĩnh Lợi, Bạc Liêu), chánh điện chùa Khmer lớn nhất Việt Nam đầu năm 2010… đã minh chứng sự quan tâm, nhất quán của Đảng – Nhà nước trong việc chăm sóc đời sống tinh thần cho bà con Khmer ĐBSCL.
| |
ĐBSCL hiện có 4 tờ báo Đảng địa phương (Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cần Thơ) và báo ảnh Đất Mũi (Cà Mau) đã có ấn bản tiếng Khmer. Trong bối cảnh các ấn phẩm văn hóa bằng tiếng Khmer còn ít, việc các ấn bản tiếng Khmer của báo Đảng được phát hành miễn phí xuống tận khóm, ấp vùng đồng bào Khmer sinh sống đã góp phần làm phong phú hơn đời sống văn hóa của bà con Khmer vùng ĐBSCL.
Bên cạnh báo in, báo Cần Thơ điện tử tiếng Khmer cũng ra đời (cuối năm 2007). Từ năm 1990, Đài Tiếng nói Việt Nam đã chính thức phát sóng chương trình phát thanh tiếng Khmer tại TPHCM với thời lượng 45 phút, 3 lần/ngày. Kể từ tháng 9-2009, cơ quan thường trú của Đài Tiếng nói Việt Nam – khu vực ĐBSCL nâng thời lượng phát sóng chương trình này lên đến 630 phút/ngày. Các sự kiện chính trị, văn hóa thể thao hay những dịp lễ lớn của bà con Khmer đều thực hiện cầu phát thanh trực tiếp.
Ngoài ra, từ năm 2008, chương trình còn phối hợp với 7 đài PT-TH của 7 tỉnh thành thực hiện mỗi ngày một chương trình cộng tác có thời lượng 60 phút. Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại Cần Thơ từ năm 2006 đã tăng thời lượng phát hình các chương trình tiếng Khmer cả sáng, chiều, tối với nhiều chuyên mục mới, hấp dẫn như “Cuộc sống vui tươi”, “Hành trang ngày mới”… và đặc biệt là các chương trình văn hóa văn nghệ. “Nhiều phim truyện Khmer đã được thực hiện vừa khai thác đề tài dân gian, truyện cổ tích vừa mang hơi thở cuộc sống hôm nay, gần gũi với bà con Khmer. Có những bộ phim do chính diễn viên quần chúng Khmer đảm nhiệm khá thành công…”, đạo diễn Mạch Thu Hồng thuộc Phòng Khmer Trung tâm THVN tại Cần Thơ, tâm sự.
Thổ cẩm “Khmer silk”, sản phẩm đường thốt nốt, làng nghề cốm dẹp… vẫn được vinh danh trong kinh tế thị trường. Hương sen vẫn tỏa ngát, vẫn luôn giữ cốt cách trong sóng gió hội nhập.
VŨ THỐNG NHẤT
Đón đọc bài 2: Cái chữ thay đổi cuộc đời
