Với mức dân số đã trên 90 triệu người, nước ta trở thành một trong những “cường quốc” về dân số, đứng thứ 13 - 14 thế giới và vị trí này có lẽ ổn định trong một thời gian dài. Tuy nhiên, dù dân số đông nhưng chất lượng dân số chưa được cải thiện đáng kể. Nước ta đang có “cơ cấu dân số vàng” nhưng việc khai thác chưa hiệu quả, nguy cơ bị trôi qua cơ hội này là khá rõ. Đã vậy, cơ cấu dân số có dấu hiệu lệch: Nam đang nhiều hơn nữ, dân số đang già nhanh, nhóm dân cư có nhiều con thường ít có điều kiện nuôi dạy con cho tốt.
Phải nói rằng với điều kiện như nước ta, có dân số đông là một điều kiện thuận lợi để xây dựng phát triển kinh tế và bảo vệ đất nước. Dân số đông cung cấp một nguồn lao động khá dồi dào và tương đối trẻ, đáp ứng được yêu cầu nhiều lao động trong bối cảnh đất nước cần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Dân số đông còn góp phần tham gia xuất khẩu lao động, điều mà một số nước trong khu vực đang gặp khó khăn do thiếu hụt lao động, nhất là lao động phổ thông. “Đông tay vỗ nên kêu”, một nước có đông dân, mỗi người đóng góp một ít sẽ dễ thúc đẩy đất nước phát triển. Tuy nhiên, như dân gian đã đúc kết, “đông, vui, hao”, một đất nước đông dân nếu không phát huy được sức mạnh của số đông thì “hao” là rõ ràng. Tài nguyên sẽ bị khai thác triệt để hơn để phục vụ cho việc ăn, ở, sinh hoạt, khiến các thế hệ sau có nguy cơ phải gánh nợ nần nặng nề. Nước đông dân nếu không tổ chức tốt thì dễ để xảy các sự lộn xộn về trật tự xã hội (tệ nạn, tội phạm, đạo đức xã hội…). Thực tế đang có những dấu hiệu đó, nên cần thiết phải siết chặt kỷ cương trong từng tổ chức, từng thiết chế và toàn xã hội.
Bên cạnh đó, các biểu hiện chưa thực sự tích cực của cơ cấu dân số có thể tiềm ẩn những nguy cơ nặng nề cho đất nước trong vài thế hệ tới. Tình trạng già nhanh dân số sẽ tạo ra gánh nặng về sự thiếu hụt nguồn lao động, sự quá tải của bảo hiểm xã hội và hệ thống an sinh phục vụ cho người già (các viện dưỡng lão, bệnh viện…), cùng sự bất ổn trong tổ chức gia đình và xã hội trong thời gian tới. Hiện tượng nam thừa nữ thiếu sẽ gây ra những hệ lụy nguy hiểm như tăng nạn mại dâm, mua bán phụ nữ, bạo lực tình dục… đồng thời sẽ đảo lộn nhiều giá trị đạo đức trong xã hội. Hay việc dân số tăng nhanh ở khu vực người dân có đời sống kinh tế khó khăn sẽ tạo ra một thế hệ khó có điều kiện được chăm sóc, giáo dục đầy đủ; trong khi đó, những người có nhiều điều kiện thì không muốn sinh đủ 2 con nên chất lượng dân số khó được cải thiện…
Do đó, rất cần tác động nâng cao nhận thức của toàn dân về dân số của đất nước - cả về quy mô, cơ cấu, chất lượng, triển vọng dân số. Để từ đó, mỗi người cần có trách nhiệm hơn với việc cải thiện chất lượng dân số trong điều kiện của mình, như quan tâm việc chăm sóc con cái của mình, tạo điều kiện và giúp đỡ để trẻ em được học tập, rèn luyện để phát triển đầy đủ, toàn diện năng lực bản thân, đóng góp ý kiến để ngăn chặn, hạn chế các biểu hiện, các hoạt động ảnh hưởng tiêu cực đến các yếu tố của dân số… Vì vậy, phải nhìn nhận thực trạng dân số hiện nay một cách khách quan và đầy đủ để cùng chung tay nâng chất dân số nước nhà.
TRỊNH MINH GIANG
