Một báo cáo kết quả phối hợp triển khai dự án giữa Ban quản lý Khu di sản văn hóa Mỹ Sơn với nhóm chuyên gia Ấn Độ vừa được công bố, dù đạt được nhiều kết quả khả quan, nhưng cũng có vài ý kiến trái chiều từ một số nhà chuyên môn.
Kết hợp khảo cổ và trùng tu
Trước khi các chuyên gia Ấn Độ tiến hành can thiệp vào 2 nhóm tháp K và H, tại nhóm tháp K (thế kỷ 12) hiện trạng chỉ còn 2 mảng tường phía Bắc và Nam cao khoảng 4m, chân đế bị phủ một lớp gạch đổ, ngoài phần tường đã rạn nứt thì phần lõi của tường tháp cũng bị bong tróc rất nhiều; tương tự, nhóm tháp H (thế kỷ 13), trước đây gồm 4 tháp nhưng đã bị bom đánh sập hoàn toàn, vết tích sót lại là một mảng tường của tháp H1 cao khoảng 7m, những tháp khác hầu hết bị đổ ngã thành những gò ụ cao từ 1-2m.
Trong giai đoạn 1 của dự án, các chuyên gia Ấn Độ đã tiến hành phát lộ, khai quật hơn 300m2 ; bóc chuyển lớp đất sâu từ 60-80cm. Tại đây đã phát hiện tháp K có hai cửa, một xoay về hướng Đông, một xoay về hướng Tây, hai cửa đều có những bậc cấp bằng gạch. Nối dài cửa phía Đông là hai tường thấp cách nhau 8m, song song kéo dài về hướng Đông (hướng vào khu E, F) khoảng giữa hai đoạn tường này không có dấu vết lát gạch, đá mà chỉ là lớp đất, sỏi được đầm chặt, mỗi tường cao gần 1m, bề mặt rộng 60cm. Đặc biệt, tại cửa hướng Tây phát hiện 2 tượng hình sư tử đứng với khuôn mặt hung dữ, tư thế vững chãi cùng nhiều hiện vật là thành phần kiến trúc, trang trí những mảnh gốm không tráng men nhưng đa dạng kiểu dáng, màu sắc...
Với nhóm tháp H được xây trên ngọn đồi, có độ cao hơn hẳn các khu tháp khác trong di tích Mỹ Sơn, các chuyên gia tiến hành khai quật hơn 700m2, chiều sâu từ 60-80cm, đã làm lộ toàn bộ khung tường bao; hiện vật thu nhặt chủ yếu là thành phần kiến trúc, trang trí góc tháp và chóp tháp bằng chất liệu đá hoặc đất nung. Quá trình khai quật cũng phát hiện bố cục của khu tháp H khác biệt với bố cục truyền thống tháp Chăm.
Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn, điều phối viên dự án cho biết, qua 3 tháng triển khai, tổng diện tích phát lộ, khai quật tại 2 tháp khoảng 1.120m²; số hiện vật thu nhặt là 169 hiện vật. Riêng tại khu tháp K sau khi phát lộ, các chuyên gia Ấn Độ đã thực hiện giải pháp bảo tồn trùng tu dựa vào yếu tố gốc. Những góc, mảng tường độ kết cấu yếu nghiêng lệch chưa kịp trùng tu được dùng gỗ chống đỡ gia cường tạm thời. Sắp xếp trưng bày tại chỗ một số hiện vật là thành phần kiến trúc, làm các bậc bằng gỗ và tạo lối đi phục vụ tham quan.
Băn khoăn về giải pháp
Theo ông Phan Hộ, Giám đốc Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn, dự án sẽ kéo dài từ năm 2016 - 2021, trong đó giai đoạn 2016 - 2017 phía Ấn Độ đã cử sang 5 chuyên gia tiến hành khảo sát, khai quật và tổ chức chống đỡ ban đầu ở 2 khu vực tháp K và H trong tổng số 3 nhóm tháp là K, H và A. Dự kiến, tháng 1-2018 các chuyên gia Ấn Độ sẽ quay trở lại để tiếp tục thực hiện dự án theo lộ trình từ 3-4 tháng/năm cho đến năm 2021.
Tuy nhiên, cái khó của Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn khi giai đoạn 1 kết thúc chính là kinh phí tạm ứng. Ông Hộ cho biết, theo văn bản thỏa thuận giữa chính phủ 2 nước, cụ thể là Bộ VH-TT-DL thì tiền công cho công nhân, nơi ở, phương tiện phục vụ của cán bộ, chuyên gia làm việc, phía Việt Nam phải chịu. Tuy nhiên, do nguồn vốn đối ứng tỉnh chưa có nên Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn phải tạm ứng số tiền này (khoảng 1 tỷ đồng) để dự án không bị trở ngại, nhưng đến nay vẫn chưa thể thu hồi. “Trong văn bản thỏa thuận không ghi cụ thể ai chịu, chỉ ghi là Chính phủ Việt Nam và Chính phủ giao cho Bộ VH-TT-DL; sau đó bộ ủy quyền cho tỉnh Quảng Nam, cụ thể là cho Sở VH-TT-DL tỉnh”, ông Hộ chia sẻ.
Về việc này, ông Hồ Xuân Tịnh, Phó Giám đốc Sở VH-TT-DL tỉnh lại cho biết, hiện tỉnh chưa cấp tiền về sở chứ không vướng gì cả. Sở lập bảng dự trù để xin tỉnh cấp ngân sách, mọi thứ đều phải qua UBND tỉnh. Tóm lại, không phải là không có mà là chưa có.
Dự án bảo tồn 2 nhóm tháp K, H là cần thiết nhằm cứu vãn và hồi sinh 2 nhóm tháp này. Tuy vậy, dù giai đoạn 1 đã kết thúc một thời gian nhưng vẫn có ý kiến quan ngại về giải pháp và phương pháp thực hiện.
Theo kiến trúc sư Đặng Khánh Ngọc, Phó Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích (Bộ VH-TT-DL), ông ngạc nhiên vì tiến độ thực hiện dự án quá nhanh, kể cả thông tin về dự án cũng rất hạn chế. Ông Hồ Xuân Tịnh thì cho rằng, các chuyên gia Ấn Độ làm theo giải pháp riêng và chắc chắn cũng đã thống nhất giải pháp với Bộ VH-TT-DL. Theo tôi, chuyên gia Ấn Độ triển khai thực hiện giai đoạn 1 dự án bảo tồn 2 nhóm tháp K, H nhìn chung là tốt. Họ cũng có nhiều kinh nghiệm trong trùng tu tháp gạch ở Ấn Độ”, ông Tịnh bày tỏ.
Kết hợp khảo cổ và trùng tu
Trước khi các chuyên gia Ấn Độ tiến hành can thiệp vào 2 nhóm tháp K và H, tại nhóm tháp K (thế kỷ 12) hiện trạng chỉ còn 2 mảng tường phía Bắc và Nam cao khoảng 4m, chân đế bị phủ một lớp gạch đổ, ngoài phần tường đã rạn nứt thì phần lõi của tường tháp cũng bị bong tróc rất nhiều; tương tự, nhóm tháp H (thế kỷ 13), trước đây gồm 4 tháp nhưng đã bị bom đánh sập hoàn toàn, vết tích sót lại là một mảng tường của tháp H1 cao khoảng 7m, những tháp khác hầu hết bị đổ ngã thành những gò ụ cao từ 1-2m.
Trong giai đoạn 1 của dự án, các chuyên gia Ấn Độ đã tiến hành phát lộ, khai quật hơn 300m2 ; bóc chuyển lớp đất sâu từ 60-80cm. Tại đây đã phát hiện tháp K có hai cửa, một xoay về hướng Đông, một xoay về hướng Tây, hai cửa đều có những bậc cấp bằng gạch. Nối dài cửa phía Đông là hai tường thấp cách nhau 8m, song song kéo dài về hướng Đông (hướng vào khu E, F) khoảng giữa hai đoạn tường này không có dấu vết lát gạch, đá mà chỉ là lớp đất, sỏi được đầm chặt, mỗi tường cao gần 1m, bề mặt rộng 60cm. Đặc biệt, tại cửa hướng Tây phát hiện 2 tượng hình sư tử đứng với khuôn mặt hung dữ, tư thế vững chãi cùng nhiều hiện vật là thành phần kiến trúc, trang trí những mảnh gốm không tráng men nhưng đa dạng kiểu dáng, màu sắc...
Với nhóm tháp H được xây trên ngọn đồi, có độ cao hơn hẳn các khu tháp khác trong di tích Mỹ Sơn, các chuyên gia tiến hành khai quật hơn 700m2, chiều sâu từ 60-80cm, đã làm lộ toàn bộ khung tường bao; hiện vật thu nhặt chủ yếu là thành phần kiến trúc, trang trí góc tháp và chóp tháp bằng chất liệu đá hoặc đất nung. Quá trình khai quật cũng phát hiện bố cục của khu tháp H khác biệt với bố cục truyền thống tháp Chăm.
Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn, điều phối viên dự án cho biết, qua 3 tháng triển khai, tổng diện tích phát lộ, khai quật tại 2 tháp khoảng 1.120m²; số hiện vật thu nhặt là 169 hiện vật. Riêng tại khu tháp K sau khi phát lộ, các chuyên gia Ấn Độ đã thực hiện giải pháp bảo tồn trùng tu dựa vào yếu tố gốc. Những góc, mảng tường độ kết cấu yếu nghiêng lệch chưa kịp trùng tu được dùng gỗ chống đỡ gia cường tạm thời. Sắp xếp trưng bày tại chỗ một số hiện vật là thành phần kiến trúc, làm các bậc bằng gỗ và tạo lối đi phục vụ tham quan.
Băn khoăn về giải pháp
Theo ông Phan Hộ, Giám đốc Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn, dự án sẽ kéo dài từ năm 2016 - 2021, trong đó giai đoạn 2016 - 2017 phía Ấn Độ đã cử sang 5 chuyên gia tiến hành khảo sát, khai quật và tổ chức chống đỡ ban đầu ở 2 khu vực tháp K và H trong tổng số 3 nhóm tháp là K, H và A. Dự kiến, tháng 1-2018 các chuyên gia Ấn Độ sẽ quay trở lại để tiếp tục thực hiện dự án theo lộ trình từ 3-4 tháng/năm cho đến năm 2021.
Tuy nhiên, cái khó của Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn khi giai đoạn 1 kết thúc chính là kinh phí tạm ứng. Ông Hộ cho biết, theo văn bản thỏa thuận giữa chính phủ 2 nước, cụ thể là Bộ VH-TT-DL thì tiền công cho công nhân, nơi ở, phương tiện phục vụ của cán bộ, chuyên gia làm việc, phía Việt Nam phải chịu. Tuy nhiên, do nguồn vốn đối ứng tỉnh chưa có nên Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn phải tạm ứng số tiền này (khoảng 1 tỷ đồng) để dự án không bị trở ngại, nhưng đến nay vẫn chưa thể thu hồi. “Trong văn bản thỏa thuận không ghi cụ thể ai chịu, chỉ ghi là Chính phủ Việt Nam và Chính phủ giao cho Bộ VH-TT-DL; sau đó bộ ủy quyền cho tỉnh Quảng Nam, cụ thể là cho Sở VH-TT-DL tỉnh”, ông Hộ chia sẻ.
Về việc này, ông Hồ Xuân Tịnh, Phó Giám đốc Sở VH-TT-DL tỉnh lại cho biết, hiện tỉnh chưa cấp tiền về sở chứ không vướng gì cả. Sở lập bảng dự trù để xin tỉnh cấp ngân sách, mọi thứ đều phải qua UBND tỉnh. Tóm lại, không phải là không có mà là chưa có.
Dự án bảo tồn 2 nhóm tháp K, H là cần thiết nhằm cứu vãn và hồi sinh 2 nhóm tháp này. Tuy vậy, dù giai đoạn 1 đã kết thúc một thời gian nhưng vẫn có ý kiến quan ngại về giải pháp và phương pháp thực hiện.
Theo kiến trúc sư Đặng Khánh Ngọc, Phó Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích (Bộ VH-TT-DL), ông ngạc nhiên vì tiến độ thực hiện dự án quá nhanh, kể cả thông tin về dự án cũng rất hạn chế. Ông Hồ Xuân Tịnh thì cho rằng, các chuyên gia Ấn Độ làm theo giải pháp riêng và chắc chắn cũng đã thống nhất giải pháp với Bộ VH-TT-DL. Theo tôi, chuyên gia Ấn Độ triển khai thực hiện giai đoạn 1 dự án bảo tồn 2 nhóm tháp K, H nhìn chung là tốt. Họ cũng có nhiều kinh nghiệm trong trùng tu tháp gạch ở Ấn Độ”, ông Tịnh bày tỏ.
Dự án bảo tồn, trùng tu 2 nhóm tháp K, H chính là hiện thực hóa Bản ghi nhớ về bảo tồn Di sản văn hóa thế giới khu di tích Mỹ Sơn giữa Chính phủ Việt Nam - Ấn Độ ký kết vào tháng 10-2014. Theo đó, phía Ấn Độ sẽ giúp Việt Nam bảo tồn các đền tháp tại Mỹ Sơn trong thời gian 5 năm, kinh phí do phía Ấn Độ tài trợ cùng vốn đối ứng của Việt Nam.
