Đề án đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động Quốc hội đang được lấy ý kiến của đại biểu Quốc hội (ĐBQH) sẽ quy định việc lấy phiếu tín nhiệm tiến hành thường xuyên. Đây thực sự là một vấn đề mới, đòi hỏi phải nghiên cứu kỹ cách làm.
Quy định lấy phiếu tín nhiệm từng được quy định trong Luật Giám sát 2003. Theo đó, để bỏ phiếu tín nhiệm đối với một chức danh lãnh đạo cần một trong hai điều kiện; thứ nhất, có ít nhất 20% tổng số ĐBQH đề nghị; thứ hai, do Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) thống nhất đề nghị QH bỏ phiếu. Tuy nhiên, quy định đã có gần 10 năm nhưng chưa thực hiện vì chưa có ràng buộc chặt chẽ. Tinh thần Nghị quyết TƯ 4 là chỉnh đốn, nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, trước hết là sự trong sạch của đội ngũ đảng viên. Nếu chiếu theo tinh thần đó việc bỏ phiếu tín nhiệm là việc hết sức cần thiết.
Bỏ phiếu tín nhiệm là đúng với tinh thần của Nghị quyết TƯ 4 nhưng cách làm phải xem xét, đặc biệt là cách làm của QH, vì QH là cơ quan dân bầu, phải theo luật. Bên Đảng hàng năm đều tổ chức kiểm điểm. Còn QH phải làm theo luật, tức là vị trí cán bộ nào có vi phạm, biểu hiện bất thường thì sẽ bị xử lý; hoặc nếu người dân, cử tri phát hiện điều gì bất thường ở cán bộ thì QH có quyền bỏ phiếu tín nhiệm. Vì vậy, cần thấy rõ cách làm bên QH khác với bên Đảng.
Quy định về bỏ phiếu tín nhiệm cũng còn nhiều điều cần phải bàn. Không nên hàng năm đều bỏ phiếu tín nhiệm, chỉ nên áp dụng đối với các trường hợp có vấn đề, vi phạm. Các nước đều làm thế. Cũng không nên quy định phải có 20% ĐBQH đề nghị QH mới bỏ phiếu tín nhiệm, như thế là máy móc. Nên chăng đối với một số trường hợp, khi ĐBQH có đề xuất thì UBTVQH nên xem xét, đưa ra QH để lấy ý kiến bỏ phiếu tín nhiệm, nếu quá bán sẽ để QH bỏ phiếu. Đó là cách làm rất dân chủ, lại đúng trọng tâm.
QH cũng không nên bỏ phiếu tín nhiệm hàng năm với tất cả các chức danh do QH bầu và phê chuẩn, vì sẽ quá rộng. Do đó, chỉ nên gắn vào một số chức danh từ bộ trưởng hoặc tương đương trở lên. Thử đặt bài toán, nếu hàng năm đều bỏ phiếu với tất cả các chức danh do QH bầu và phê chuẩn thì vô hình trung, chúng ta chỉ loay hoay với việc bỏ phiếu tín nhiệm, làm thế dễ dẫn đến “rối loạn quân cơ”, cũng như không thể xử lý hết các thông tin về những người được bỏ phiếu tín nhiệm.
Trong việc bỏ phiếu tín nhiệm, vấn đề xử lý thông tin của người được bỏ phiếu tín nhiệm cũng cần hết sức chú ý. Thông tin hiện nay nhiều lúc nhiễu loạn, với nhiều động cơ khác nhau, trong đó có cả những vấn đề về lợi ích nhóm, hoặc một số cán bộ tha hóa, biến chất, lợi dụng thông tin để tố cáo, bịa đặt, hạ bệ nhau. Bởi thế, nếu bỏ phiếu quá nhiều người dễ dẫn đến nguy cơ không xử lý hết thông tin, khó tránh khỏi việc tín nhiệm sai, một số cán bộ tốt, có tài lại bị “oan”.
Việc bỏ phiếu tín nhiệm đang dự thảo quy định 2 năm liên tục bất tín nhiệm sẽ bị xử lý. Đây cũng là vấn đề cần thảo luận tiếp. Tại sao không bỏ phiếu tín nhiệm chỉ một lần. Nếu tín nhiệm lần đầu mà cán bộ có tỷ lệ chỉ đạt 7-8% thì cần phải “xử lý” ngay, không nên đợi đến tín nhiệm lần 2. Cũng cần tính đến trường hợp năm nay tín nhiệm được 50%, sang năm cũng 50%, trường hợp này đạt tỷ lệ an toàn nhưng chắc chắn không đủ lòng tin của người dân trong việc gánh vác việc quốc gia đại sự. Do vậy, cần tính toán xê dịch tỷ lệ tín nhiệm: cần quy định cao hơn tỷ lệ được tín nhiệm, cũng như hạ thấp tỷ lệ để thành bất tín nhiệm. Bởi lẽ, không loại trừ khi thực hiện bỏ phiếu tín nhiệm sẽ có việc vận động để lấy phiếu. Vì vậy, nếu quy định tỷ lệ 50/50 thì chỉ cần 1-2 lá phiếu vận động được cũng đủ để thay đổi tỷ lệ tín nhiệm/bất tín nhiệm. Đó là sự rủi ro của việc bỏ phiếu tín nhiệm.
Xét cho cùng, chỉ nên bỏ phiếu tín nhiệm đối với những trường hợp dư luận đang có vấn đề, chẳng hạn anh để xảy ra tham nhũng, thất thoát tài sản nhà nước, vi phạm đạo đức lối sống. Bằng không, nếu lúc nào cũng nhăm nhăm bỏ phiếu tín nhiệm, giống như đại bác luôn sẵn sàng bắn ra thì không phải ai cũng đủ dũng cảm làm việc. Vấn đề là việc bỏ phiếu tín nhiệm phải làm tập trung, chọn đúng những người cần phải bất tín nhiệm. Mỗi kỳ QH có thể chỉ 2-3 người có vấn đề bị bỏ phiếu tín nhiệm chứ không phải tất cả nhưng nếu làm đúng, làm trúng chắc chắn kỷ cương phép nước sẽ được tôn trọng.
Lấy phiếu tín nhiệm là lăng kính tốt để lãnh đạo nhìn lại mình. Muốn thế, từ lãnh đạo cao nhất phải nhất quán, có nhận thức đúng. Đổi mới bao giờ cũng có quá trình, có thể đụng đến những cách làm cũ nhưng cần mạnh dạn làm để đạt tới mục tiêu cao nhất mà Đảng ta đang hướng tới là xây dựng, chỉnh đốn Đảng.
Cao Sĩ Kiêm
