Hồi nhỏ, nhà tôi ở gần sát nhà ông cu Hoi. Ông có tật run, tay run, miệng run, chẳng nói gì làm gì mà mồm miệng tay chân cứ run bần bật. Tôi bốn tuổi, ngồi há mồm há miệng nhìn cái tay ông gắp thức ăn chao qua chao lại, cứ sợ thức ăn văng đi mất. Vì tật run, ông cu Hoi chẳng làm gì, chỉ nuôi bò, cứ mỗi lần 4 con, bán lứa này nuôi lứa khác, chỉ thế thôi nhưng nhà ông sống ung dung.
Ông Cu Hoi có tài đặt vè, lại rảnh rỗi nên ngày nào ông cũng có vè, bất kỳ ai quen biết ông đều có vè. Tôi nhớ như in bài vè ông làm cho mình: Vè vẻ vè ve/ nghe vè thằng Lập/ mạ thì đòi đập/ ba thì đòi la (mắng)/ ăn rồi không chịu đòi ga (đuổi gà)/ đi nhà người ta mà nhởi ( chơi)/ cơm thì đang xới/ về hỏi cơm đã chín chưa/ mi mới ăn cơm trưa/ răng đã kêu đói bụng.
Ông có bài tổng kết những đàn ông trong xóm hồi đó, ai cũng nhớ: Cu Tư giỏi vẽ, Cu Lễ giỏi ăn, Cu Tăng giỏi cãi, Cu Lại giỏi bơi… Vè về các bà thì nhiều lắm nhưng tôi không nhớ mấy, có lẽ con nít không để ý chuyện đàn bà, chỉ nhớ mỗi câu: Mụ Hà mà dạng háng ra, đầu gối còn lỏng huống là chim cu.
Chuyện gì xảy ra trong thị trấn hay dở tốt xấu ông đều có vè hết. Đến nay người nhớ bài này, người nhớ bài kia, nếu có ai kỳ công sưu tầm cho đủ, bảo đảm không dưới chục vạn bài, không thèm nói ngoa.
Con nít thích hóng chuyện, hễ có chuyện gì là tôi và tụi bạn trong xóm kéo nhau chạy rật rật đến xem, rồi lại chạy rần rật về nhà ông cu Hoi, nói ông ơi ông ơi, có vè chưa có vè chưa? Ông cười cái hậc, nói có chớ răng không, rồi đọc ngay, vừa đọc vừa bịa, nhẹ như không, không hề ngắc ngứ.
Ông làm vè theo lối ứng khẩu, đọc xong rồi quên, người khác nhớ chứ ông không. Nếu có ai bảo đọc lại bài đó, ông đọc ngay nhưng lại đọc bài mới, không liên quan gì đến bài cũ. Ông không nhớ bài cũ, giả có nhớ ông cũng không đọc, dù ai năn nỉ ông đều cười lắc đầu, nói è he người chớ phải trâu bò mô mà nhai lại.
Vợ chồng anh Diệp cãi nhau, nửa đêm anh Diệp muốn làm lành, vào ve vãn chị Diệp, chị đẩy ra, anh cứ lì lợm đè lấy chị. Điên, chị kêu lên vơ làng xóm nời… thằng cu Diệp nó hiếp tui đây nời! Lập tức ông cu Hoi có vè làm chồng không được vợ yêu/ mới đè ra hiếp có liều không hả trời/ huơ bà con ơi lẳng lặng mà nghe/ vẻ ve ve ve/ vợ chồng cu Diệp... Bài vè dài hơn ba trăm câu, ai nghe cũng cười lăn lộn.
Những năm 1954-1964 không ngày nào ông không đặt vè chửi Mỹ- Diệm. Được câu vè nào của ông là cả làng cả tổng hát hò râm ran, nhiều câu rất buồn cười, chửi Mỹ- Diệm rất độc, chỉ tiếc lâu ngày quên sạch.
Hàng năm, cứ đầu xuân, làm gì thì làm, khó mấy thì khó, thôn xóm nào cũng có đêm văn nghệ Mừng Xuân mừng Đảng. Diễn trò gì thì diễn, bà con cứ háo hức tiết mục cu Hoi hát vè. Ông chống gậy bước lên sân khấu, tay chân mồm miệng run lẩy bẩy trông đã buồn cười. Bà con vỗ tay nói rồi rồi, cu Hoi lên rồi. Ông vung cái gậy, trợn mắt nói lớn huơ này bà con, bữa hôm ni cu Hoi xin kể chuyện… Mọi người vỗ tay rào rào, sướng ngây ngất.
Năm 83 tuổi ông Cu Hoi chết. Tối hôm đó ông gọi các con cháu vào, nói ngồi đó nghe tau vè đời tau. Ông hát sang sảng hơn 400 câu vè kể chuyện đời ông, hát xong thì cấm khẩu, đi
NGUYỄN QUANG LẬP
