Tổ chức Bảo tồn Toàn cầu (WFF) vừa công bố danh sách 10 dòng sông đang cạn kiệt nhanh chóng do khí hậu thay đổi, ô nhiễm và các đập ngăn nước, trong đó có sông Mekong - con sông vô cùng quan trọng đối với 6 nước trong đó có Việt Nam.
Sông Mekong thiếu nước, giảm lượng phù sa...
Sông Mekong (có nghĩa là sông Mẹ theo ngôn ngữ Lào), bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng, chảy dài trên 4.500km, qua 6 quốc gia Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam.
Ở Việt Nam, sông có tên là Cửu Long. Sông Mekong là nguồn sống của hơn 100 triệu người ở các quốc gia hạ nguồn như Lào, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Với 1.245 loại cá, sông Cửu Long là sông có nhiều tôm cá thứ nhì trên thế giới, chỉ sau sông Amazon ở Nam Mỹ. Có nhiều loại hiếm quý như cá bông lau khổng lồ nặng đến 300kg và cá heo nước ngọt. Hàng năm có đến 1,8 triệu tấn cá đánh được ở các quốc gia hạ nguồn. Riêng hồ Tonle Sap ở Campuchia cũng sản xuất được 400.000 tấn.
5 trong 10 dòng sông ở châu Á được liệt kê trong bản báo cáo là: sông Dương Tử, Mekong, Salween, sông Hằng và sông Ấn. Ở châu Âu, có sông Danube; châu Mỹ có sông La Plata và Rio/Grande/Rio Bravo; châu Phi có sông Nile - hồ Victoria và châu Úc có sông Murray-Darling.
Quỹ Sinh vật hoang dã thế giới cho biết: Các nhà khoa học đang tìm kiếm các sinh vật như cá úc, cá trê, cá đuối gai độc khổng lồ, cá nhái răng nhọn, cá chép lớn, cá tầm và cá hồi ăn thịt ở sông Mekong.
Các loài cá này có thể nặng tới hơn 90kg và dài hơn 1,8m. Zed Hogan, phụ trách dự án do WWF và Hội Địa lý quốc gia tài trợ cho biết, các động vật này là “độc nhất” và “đang biến mất với tốc độ nhanh chóng”. Sự biến mất các loài cá này là dấu hiệu đầu tiên cảnh báo tình trạng đánh bắt quá mức hoặc các xáo trộn khác ở các sông, hồ nơi chúng cư trú.
Cá úc khổng lồ ở sông Mekong được coi là loài cá nước ngọt lớn nhất cùng họ với loài cá nhám chó, đã được đưa vào danh sách những loài bị đe dọa tuyệt chủng vào năm 2003, sau khi nghiên cứu chỉ ra số lượng cá giảm ít nhất 80% trong hơn 13 năm qua. Đời sống của hàng trăm triệu cư dân hạ nguồn sông Mekong bị đe dọa thường xuyên bởi bão lụt, nạn phá rừng, nạn ô nhiễm…
Theo số liệu của Ủy ban các nước khu vực sông Mekong (Mekong River Commission) vào mùa khô, mực nước sông Cửu Long xuống thấp, lưu lượng trung bình giảm từ 50.000m3/s trong mùa mưa xuống còn 2.000m3/s trong mùa khô.
Nếu các đập ở thượng nguồn không chịu tháo nước lúc hạn hán hay các hồ ở các đập đang thiếu nước thì hậu quả sẽ vô cùng trầm trọng ở các vùng hạ nguồn. Các vùng này sẽ bị nhiễm mặn và ruộng đồng nhiều nơi sẽ bị phế bỏ vì nước mặn hay thiếu nước để trồng trọt.
Ngoài việc thay đổi mực nước và chu kỳ tự nhiên của sông Cửu Long, các hồ chứa nước ở các đập sẽ giữ lại phù sa. Thiếu nước và phù sa sẽ làm ruộng đồng ở hạ nguồn khô cằn và bớt phì nhiêu. Mức độ sản xuất lúa gạo sẽ suy giảm nhiều, nhất là ở đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam.
Lượng phù sa ở miền Nam Việt Nam có thể giảm đến 50% vì các đập thủy điện. Đây là nguy cơ có thể gây nên nạn đói kém trầm trọng vì miền Nam là kho lúa gạo chính của cả Việt Nam.
Sông Dương Tử: hàng chục đập nước + rác rến = khai tử sớm
Sông Dương Tử còn có tên gọi Trường Giang, là con sông dài nhất châu Á và đứng thứ 3 trên thế giới sau sông Nile ở châu Phi và sông Amazon ở Nam Mỹ. Sông Trường Giang dài khoảng 6.380km, là con sông lớn nhất của Trung Quốc về độ dài, lượng chảy, diện tích lưu vực và ảnh hưởng kinh tế. Trường Giang bắt nguồn từ vùng cao nguyên Thanh Hải, chảy về hướng Nam, qua các tỉnh Vân Nam, Tứ Xuyên, Hồ Bắc, Giang Tây, An Huy, Giang Tô rồi đổ ra biển Đông.
Lòng sông Dương Tử ở khu vực Trùng Khánh cạn trơ đáy.
Theo Quỹ Sinh vật hoang dã thế giới, sông Dương Tử bị đe dọa bởi các hoạt động xây đập, với hàng chục đập nước đã được xây dựng hoặc đang dự tính xây dựng dọc theo dòng sông này.
Việc xây các đập nước đã buộc ít nhất 1 triệu người phải di dời và đe dọa đến đời sống của nhiều sinh vật khác và nhiều loại thủy cầm. Mực nước trên sông Dương Tử vừa qua đã giảm mạnh tới mức thấp kỷ lục khiến hơn 1,5 triệu người bị rơi vào tình cảnh thiếu nước.
Vấn đề càng trở nên trầm trọng khi một số khu vực tại Trung Quốc, như tỉnh Trùng Khánh vừa phải trải qua một đợt nắng nóng tồi tệ nhất trong hơn một thế kỷ qua vào mùa hè năm ngoái với nhiệt độ lên tới trên 40 độ C, khiến hơn 18 triệu người rơi vào cảnh thiếu nước sinh hoạt.
Dư luận Trung Quốc ồn ào về vụ sông Dương Tử bị ô nhiễm nặng, đe dọa cuộc sống của hàng trăm triệu người dân. Theo Tân Hoa Xã, trước đây, nhiều viên chức chính phủ vẫn xem nhẹ vấn đề ô nhiễm của con sông dài nhất Trung Quốc này, vì cho rằng với lưu lượng lớn sông có thể tự làm sạch.
Nhưng hiện vấn đề ô nhiễm đã trở nên rất nghiêm trọng và nếu chính quyền không tiến hành những biện pháp cần thiết để làm sạch con sông này, trong vòng 5 - 10 năm nữa 70% lượng nước của sông sẽ bị xếp loại dưới cấp ba, tức là phần lớn thực vật và động vật ở đây sẽ chết.
Các nhà khoa học cho hay ô nhiễm có thể khiến 186 thành phố dọc theo dòng sông dài hơn 6.500km này đối mặt với việc khan hiếm nguồn nước sạch. Thành phố Thượng Hải - trung tâm kinh tế của Trung Quốc - sắp phải đối mặt với thách thức về nguồn nước sạch cho 20 triệu dân.
Các nhà khoa học cho biết sông Dương Tử phải tiếp nhận 40% lượng nước thải của cả nước chừng 25 tỷ tấn mỗi năm, từ rác công nghiệp, hóa chất dùng trong nông nghiệp đến chất thải từ tàu thuyền. Phần lớn chất thải đều chưa qua xử lý. Chính phủ Trung Quốc cho biết 300 triệu dân đã phải uống nước nhiễm hóa chất và nước này hiện có 7 trong số 10 thành phố ô nhiễm nhất thế giới.
Trước đó chưa đầy hai tuần, đập Tam Hiệp - nhà máy thủy điện khổng lồ dọc theo sông Dương Tử được hoàn thành. Giới quan sát cho rằng con đập này chỉ góp phần tăng thêm ô nhiễm do làm chậm dòng chảy của sông.
Tình trạng nóng ấm toàn cầu, ô nhiễm chất thải và tình trạng phát triển công nghiệp có thể làm biến mất nhiều dòng sông tên tuổi nhất thế giới trong vài thập niên tới, hăm dọa triệt tiêu hàng trăm loài cá nước ngọt và gây tình trạng thiếu nước ngặt nghèo.
Sông Dương Tử, một trong vài dòng sông dài nhất thế giới trân mình chịu đựng vì một mình nó phải tải tới 50% các chất thải và cống rãnh của Trung Quốc. Nó hứng thêm 70% chất dơ do con người thải ra từ hơn 50 năm qua. Con sông này sẽ bị khai tử sớm vì hơn 50% rác sinh hoạt và rác công nghiệp của Trung Quốc tiếp tục đổ vào nó.
Theo Giám đốc chương trình Nước sạch toàn cầu Jamie Pittok: “Những dòng sông trong bản báo cáo này là minh chứng cho sự khủng hoảng nước sạch, tuy đã được cảnh báo từ nhiều năm nhưng báo động này không có ai chú ý”.
LÊ THIẾU HUYỀN
