Ngày 11-4, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam đã tổ chức thông báo kết quả ban đầu về phát hiện di tích khảo cổ học sơ kỳ thời đại đá cũ ở Việt Nam tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai năm 2016.
Theo các nhà khoa học, với những tư liệu thu được tại thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng cư dân cổ cách đây khoảng trên dưới 80 vạn năm. Đây cũng tạm thời được xem như mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người và di tồn văn hóa của họ trên lãnh thổ Việt Nam.
Di tích khảo cổ trên 1 triệu năm
Theo Giáo sư Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam, việc khai quật, nghiên cứu hệ thống di tích khảo cổ học thời đại đá cũ vùng thượng lưu sông Ba - tỉnh Gia Lai là chương trình hợp tác với Viện Khảo cổ dân tộc học Novosibirsk, Nga, tiến hành giai đoạn từ năm 2015 - 2019.
Đợt khảo sát này đã phát hiện thêm 2 rìu tay ở di tích Rộc Giáo và Rộc Lớn. Cùng với 2 rìu tay phát hiện trước đây ở Rộc Tưng và Gò Đá, đến nay đã có một sưu tập 4 rìu tay tiêu biểu, điển hình cho rìu tay sơ kỳ đá cũ thế giới.
Đáng chú ý nhất, đã phát hiện 11 di tích sơ kỳ đá cũ nằm xung quanh khu vực Rộc Tưng, chúng hợp thành một quần thể di tích tập trung trong thung lũng bồn địa xã Xuân An, thị xã An Khê.
Kết quả sơ bộ tại thời điểm này đã hé lộ nhiều thông tin gây chấn động về nơi cư trú và chế tác công cụ đá của người nguyên thủy.
Hình ảnh tại buổi họp báo thông báo kết quả ban đầu về phát hiện di tích khảo cổ học sơ kỳ thời đại đá cũ ở Việt Nam
Những hiện vật quý được phát hiện ở các di tích khai quật tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai
Về niên đại tuyệt đối, theo TS Nguyễn Gia Đối, Phó Viện trưởng Viện Khảo cổ học, còn đợi kết quả phân tích bằng phương pháp quang học kích thích phát quang OLS và phân tích tuổi chính của các thiên thạch. Nhưng bước đầu có thể khẳng định, các di tích khảo cổ An Khê đều nằm trên thềm cổ nhất của sông Ba, cách đây khoảng trên 1 triệu năm và tuổi các chế phẩm bằng đá do con người làm ra ở An Khê ít nhất tương đương 77 - 80 vạn năm hoặc cổ hơn thế.
TS Nguyễn Gia Đối cũng cho biết, khi phân tích, so sánh về mặt hình thái và kỹ thuật sưu tập công cụ đá ở An Khê với một số di tích sơ kỳ khác ở Hàn Quốc, Ấn Độ, Trung Quốc, những người tham gia khai quật, nghiên cứu của hai nước Việt - Nga đều cho rằng các chế phẩm tìm thấy ở An Khê còn có một số nét cổ xưa hơn.
Tổ hợp công cụ và niên đại của di tích An Khê tương đương với giai đoạn người vượn đứng thẳng (Homo erectus) và là một trong những tổ tiên trực tiếp của người hiện đại trên thế giới.
Những phát hiện di tích sơ kỳ đá cũ ở An Khê có thể coi là bằng chứng khẳng định thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng dân cổ cách đây khoảng trên 80 vạn năm. Đây cũng tạm thời được xem như mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người và di tồn văn hóa của họ trên lãnh thổ Việt Nam.
Lật đổ quan điểm rìu đá xuất hiện sớm ở phương Tây
TS Nguyễn Gia Đối nêu vấn đề, trong một thời gian dài, do không có tài liệu khảo cổ học soi rọi nên đã tồn tại quan điểm đối lập về văn hóa giữa phương Đông và phương Tây. Theo đó, ở phương Tây sớm xuất hiện rìu tay, thể hiện cho sự tiến bộ, năng động của con người; còn phương Đông bảo lưu lâu dài công cụ cuội ghè đẽo thô sơ dạng chopper, thể hiện cho khu vực bảo thủ, trì trệ, lạc hậu và hầu như không đóng góp gì cho nhân loại.
Những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê không chỉ bác bỏ quan điểm này, mà còn góp phần bổ sung tư liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên thế giới.
Hào hứng với những phát hiện này, tuy nhiên, TS Nguyễn Việt, Giám đốc Trung tâm tiền sử Đông Nam Á, cho rằng nếu chỉ căn cứ vào tuổi của tectit phát hiện được phân bố trong lớp văn hóa chứa công cụ đá thì cần phải mở rộng nghiên cứu nhiều hơn nữa để tìm ra tuổi thực sự của chủ nhân của các công cụ đá cũ vừa được tìm thấy.
Phát hiện các di tích sơ kỳ đá cũ ở thị xã An Kê, tỉnh Gia Lai. Ảnh: BTC
Theo Giáo sư Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam, mặc dù đã có nhiều nghiên cứu cho thấy người thời đồ đá sống ở nhiều nơi, song các di tích ở An Khê và mảnh thiên thạch niên đại 70 - 80 vạn năm sẽ thuyết phục các nhà khoa học quốc tế rằng di tích ở Việt Nam còn cổ hơn ở một số di tích thế giới đã khai quật.
Tuy nhiên, trước một số ý kiến chưa có cơ sở xác định niên đại gần 1 triệu năm, ông Nguyễn Xuân Thắng cho rằng đây là các đánh giá ban đầu của đoàn khảo cổ và chuyên gia Nga về một số hiện vật được giám định tại Nga.
Thời gian tới, Viện Hàn lâm khoa học xã hội sẽ kết hợp với tỉnh Gia Lai tiếp tục khảo cổ và lấy ý kiến các chuyên gia địa chất, lịch sử. Dự kiến, các nhà khoa học sẽ tổ chức hội thảo quốc tế để làm rõ hơn những phát hiện khảo cổ học này.
Cũng tại buổi thông báo kết quả khảo cổ học này, Viện Khảo cổ học đã lên tiếng đề nghị đặc cách công nhận khu di chỉ khảo cổ học tại thị xã An Khê, Gia Lai là Di tích cấp quốc gia đặc biệt.
VĨNH XUÂN
