Khả năng vận chuyển của một sà lan hoặc một tàu trọng tải 300 tấn lưu thông trên đường thủy tính ra tương đương với sức vận chuyển của một đoàn xe gồm 15 xe tải hạng nặng trên đường bộ.
Trong thời kỳ đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế, có một thực tế là hoạt động giao thông vận tải bằng đường thủy nội địa đang thầm lặng đóng góp một phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.
Các tuyến đường thủy nội địa trên địa bàn thành phố cùng với các tuyến đường thủy nội địa Trung ương, tuyến hàng hải và 319 cảng biển, cảng sông lớn, nhỏ đã tạo thành một mạng lưới vận tải đường thủy kết nối Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, nối kết giao thương vận tải và kinh tế quốc tế. Do đó, việc quản lý, khai thác, vận hành và phát triển tốt mạng lưới đường thủy nội địa là một vấn đề bức bách, thậm chí sống còn, bởi điều đó sẽ góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. Việc đầu tư đúng hướng không những giúp tăng năng lực vận tải thủy trên các tuyến sông, mà còn góp phần hạ giá thành vận tải lưu thông hàng hóa trong khu vực. Thêm nữa, đường thủy phát triển sẽ làm giảm áp lực lên đường bộ hiện đang quá tải, đặc biệt cần thiết trong bối cảnh siết chặt quản lý tải trọng phương tiện hiện nay trên đường bộ.
Tuyến kênh Rạch Đĩa - Rạch Dơi - sông Phú Xuân. Ảnh: THÀNH TRÍ
“Ưu thế” của đường thủy nội địa còn thể hiện ở chỗ trong khi diện tích mặt đường bộ có giới hạn, không thể mở rộng mãi, thì việc đầu tư để phát huy tiềm năng vận tải thủy trên các tuyến sông lại rất khả thi. Trên bình diện nào đó, tính ưu việt của giao thông vận tải thủy so với đường bộ cũng rất đáng kể. Có thể kiểm chứng điều này thông qua hình ảnh đơn giản: khả năng vận chuyển của một sà lan hoặc một tàu trọng tải 300 tấn lưu thông trên đường thủy tính ra tương đương với sức vận chuyển của một đoàn xe gồm 15 xe tải hạng nặng trên đường bộ!
Có thể thấy tiềm năng khai thác vận tải đường thủy nội địa trên mạng lưới kênh, sông của thành phố không những rất lớn mà một khi hoạt động giao thông vận tải đường thủy nội địa được sự quan tâm đầu tư đúng mức, nó sẽ còn góp phần hạ giá thành vận chuyển, tạo sức cạnh tranh cho hàng hóa nội địa vì nói chung so với đường bộ, vận tải thủy vẫn là phương thức vận chuyển có chi phí thấp hơn. Ngoài ra, hoạt động giao thông vận tải đường thủy nội địa còn có thêm nhiều lợi thế như có thể vận chuyển hàng hóa với khối lượng lớn, hàng hóa siêu trường, siêu trọng và ít ô nhiễm môi trường.
Để phát huy hết lợi thế của giao thông đường thủy nội địa, thúc đẩy phát triển vận tải thủy, giảm áp lực cho đường bộ, việc đầu tư phát triển hệ thống giao thông vận tải bằng đường thủy nội địa là hết sức cần thiết, đặc biệt là những tuyến đường thủy có tính kết nối.
Theo quy hoạch mạng lưới đường thủy và cảng - bến trên địa bàn TPHCM giai đoạn đến năm 2020, có 5 tuyến vận tải thủy được chính quyền thành phố đánh giá cao và lựa chọn. Đó là các tuyến: rạch Đỉa - rạch Dơi - sông Phú Xuân; rạch Ông Lớn 2 - sông Phước Kiểng - rạch Mương Chuối; rạch Tôm - sông Mương Chuối; rạch Dơi - sông Kinh - sông Đồng Điền và tuyến rạch Dừa - sông Giồng - rạch Giồng - Kinh Lộ. Các tuyến này đều có điểu kiện thủy vận tốt do đặc điểm sông rộng, độ sâu lớn, cho phép vận hành các phương tiện vận tải thủy nội địa cỡ trung bình, thậm chí ngay cả phương tiện vận tải thủy nội địa cỡ lớn cũng có thể lưu thông tốt nếu được đầu tư nạo vét, chỉnh trị tốt.
Trong mắt của giới chuyên gia, việc hoạch định những dự án luồng tuyến giao thông thủy này cho thấy tầm nhìn xa và sáng suốt. Bởi vì toàn bộ 5 luồng tuyến trên đều là những tuyến vận tải thủy trọng yếu, giữ vai trò nối kết trục đường thủy quốc gia là tuyến rạch Ông Lớn - kênh Cây Khô - sông Cần Giuộc với tuyến hàng hải là luồng tàu biển Soài Rạp. Chính từ những sự kết nối này sẽ dẫn tới một hiệu ứng tích cực khác: kết nối trực tiếp giải tỏa hàng hóa xuất nhập khẩu tại khu cảng biển mới là cảng Hiệp Phước và cảng Cát Lái. Theo quy hoạch, toàn bộ 5 tuyến vận tải thủy nêu trên đều là tuyến cấp IV đường thủy nội địa, tức là có thiết kế dành cho tàu có tải trọng từ 51 - 100 tấn lưu thông.
Theo Khu Quản lý đường thủy nội địa thuộc Sở GTVT TPHCM, vai trò và chức năng của 5 tuyến vận tải thủy này một khi được đầu tư cải tạo đạt cấp quy hoạch sẽ đáp ứng được 3 tiêu chí quan trọng. Đó là hình thành một khu vực tác nghiệp vận tải thủy với quy mô lớn đầy đủ từ gốc đến ngọn, từ cảng đến cảng, từ cạn ra sâu và từ cảng biển đi về thành phố. Đó cũng là tạo ra khả năng liên kết trực tiếp giữa cảng biển với khu vực đồng bằng sông Cửu Long, cảng biển với TPHCM vốn dĩ là các địa chỉ sản xuất và tiêu thụ hàng hóa đầy tiềm năng của toàn khu vực kinh tế trọng điểm phía Nam. Cuối cùng, 5 hướng tuyến được chọn nêu trên sẽ tạo thành một hệ thống cầu nối liên kết các trục vận tải thủy quốc gia với đầu mối cảng biển số một trong khu vực, đồng thời là động lực thúc đẩy mạnh mẽ liên kết sông-biển và thúc đẩy vận tải thủy nội địa phát triển.
Sự “lợi hại” của 5 tuyến vận tải thủy nêu trên nói riêng và mạng lưới các tuyến thủy kết nối nói chung là rất rõ ràng, không có gì phải bàn cãi. Tuyến rạch Dơi - sông Kinh là một ví dụ. Mặc dù chỉ là tuyến kết nối thủy nội địa cấp 4 với chiều dài 9km, nhưng đây là tuyến kết nối tắt giữa các cụm bến, cảng khu vực nội thành, cảng sông Phú Định với cảng biển Hiệp Phước thông qua tuyến sông Cần Giuộc. Chính nhờ tuyến tắt này mà cự ly vận chuyển hàng hóa cho các phương tiện lưu thông từ khu vực nội thành đi đến khu vực cảng Hiệp Phước được rút ngắn vì không còn phải lưu thông đường vòng ra sông Nhà Bè, Mũi Đèn Đỏ, sông Sài Gòn.
Tương tự là tuyến rạch Tôm nhánh Phước Kiểng. Đây là tuyến kết nối các cụm bến, cảng khu vực các quận 4, quận 7 với cảng biển Hiệp Phước thông qua tuyến rạch Đỉa, rạch Ông Lớn vốn dĩ có nhu cầu vận tải đường thủy rất lớn. Quan trọng hơn, đây còn là tuyến nối tắt cho phép rút ngắn cự ly vận chuyển mà không cần phải đi vòng ra luồng sông Nhà Bè và sông Sài Gòn.
Trong khi đó, tuyến rạch Chiếc - rạch Trau Trảu giữ vai trò kết nối tắt sông Sài Gòn với sông Đồng Nai. Một khi dự án khai thông tuyến hoàn thành, lợi ích kinh tế mang lại sẽ không đo đếm được bởi chức năng liên kết hai khu vực cụm cảng Thủ Đức và Đồng Nai với cụm cảng biển Cát Lái.
Tuyến rạch Giồng - sông Kinh Lộ giữ vai trò kết nối khu cảng biển Hiệp Phước với khu vực nội thành vả cảng sông Phú Định thông qua tuyến sông Cần Giuộc đồng thời kết nối với khu vực đồng bằng sông Cửu Long qua ngõ sông Vàm Cỏ. Ngoài các tuyến trên, cụm cảng Hiệp Phước còn kết nối với khu vực Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu thông qua các tuyến luồng hàng hải như sông Sài Gòn, sông Đồng Nai và sông Soài Rạp.
THIỆN NHÂN
