Trước tình trạng công nghiệp hóa nông nghiệp gây ra nhiều hậu quả về mặt môi trường cũng như bất công về thu nhập đối với nông dân nghèo, mới đây, Tổ chức Oxfam đã kêu gọi chính phủ các nước đầu tư vào mô hình nông nghiệp bền vững và đảm bảo ít tác động tới hệ sinh thái. Mô hình nông nghiệp sinh thái (NNST) mang lại những lợi ích lâu bền về mặt xã hội, kinh tế và môi trường.
Tăng thu nhập, cải thiện môi trường
Theo cảnh báo của Oxfam, những nguy cơ và hậu quả từ việc phát triển các trang trại lớn và sản xuất nông nghiệp theo quy mô công nghiệp là rất lớn. Nó có thể làm cạn kiệt dinh dưỡng trong đất vì việc sử dụng các loại phân bón hóa học tổng hợp có thể giúp tăng năng suất, tuy nhiên lạm dụng hoặc sử dụng không đúng cách là nguyên nhân dẫn tới đất bị thoái hóa và gây ô nhiễm nguồn nước.
Hậu quả của việc phát triển này cũng gây biến đổi khí hậu vì một số hoạt động chủ yếu của sản xuất nông nghiệp góp phần làm tăng hiệu ứng nhà kính như sử dụng nhiên liệu xăng dầu và phân bón trong sản xuất quy mô lớn dẫn đến việc mất đi các chất hữu cơ trong đất. Bên cạnh đó, nó cũng ảnh hưởng đến đa dạng sinh học và tác hại cho sức khỏe con người. Bởi lẽ, việc sử dụng các loại thuốc trừ sâu tổng hợp là mối đe dọa lớn đối với đa dạng sinh học, tác động đến đời sống của những nhóm dân cư nghèo nhất mà nguồn thức ăn và sinh kế phụ thuộc vào tự nhiên. Không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà việc phát triển các trang trại lớn và sản xuất nông nghiệp theo quy mô công nghiệp không đáp ứng được nhu cầu của nông dân nghèo.
Việt Nam đã có những bước tiến đáng khích lệ về nông nghiệp trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, nông dân sản xuất nhỏ tại các vùng nông thôn, dù đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển, vẫn gặp nhiều khó khăn trong đời sống, cả về các chính sách hỗ trợ, lẫn phương pháp canh tác. Bà Nguyễn Thị Lê Hoa, Trưởng đại diện Oxfam, cho rằng, không nên dồn toàn bộ đầu tư vào sản xuất nông nghiệp theo phương thức công nghiệp bởi những hậu quả về môi trường, kinh tế và xã hội mà nó gây ra.
Trong khi đó đầu tư vào NNST tại Việt Nam sẽ mang lại hiệu quả cao và bền vững. Tại Việt Nam, những năm qua, Oxfam đã cùng với đối tác thực hiện thí điểm 2 mô hình tiêu biểu là khoai tây trồng với phương pháp làm đất tối thiểu và hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI). Trong đó, mô hình trồng lúa SRI được bắt đầu với việc gieo giống thưa, và cấy mạ non hơn, trên đất ẩm, thay vì trên đất liên tục ngập nước. Kết quả cho thấy rễ lúa phát triển khỏe hơn, năng suất tăng cao hơn, trong khi giảm được lượng nước tưới từ 25% - 50%.
Phương pháp trồng lúa này có thể giúp nông dân tiết kiệm tới 90% lượng hạt giống và thải ít khí mê-tan ra môi trường. Kết hợp giảm chi phí đầu vào và tăng năng suất, nông dân có thể tăng thu nhập khoảng 4,2 - 6,3 triệu đồng/ha/vụ. Theo ước tính của Bộ Nông nghiệp - Phát triển nông thôn, tính đến cuối năm 2013, Việt Nam có 1,8 triệu nông dân, trên 70% là phụ nữ, ứng dụng SRI trên diện tích 366,951ha lúa.
Cần xây dựng môi trường chính sách hỗ trợ
NNST giúp giảm thiểu sự phụ thuộc của nông dân vào các vật tư sản xuất tiêu hao nhiều năng lượng, vừa giúp cải thiện độ màu cho đất, tăng năng suất và đa dạng sinh học. NNST đem lại cho nông dân nhiều khả năng kiểm soát hơn, đáp ứng nhu cầu lương thực tốt hơn, tạo thêm thu nhập, và giảm thiểu các nguy cơ do biến đổi khí hậu và các điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Tuy nhiên, để đạt được các kết quả trên, Oxfam cho rằng, chính phủ các nước cần tăng cường đầu tư và xây dựng một môi trường chính sách hỗ trợ.
Theo Oxfam, tất cả các quốc gia hiện đã công nhận Khung chiến lược toàn cầu về an ninh lương thực và dinh dưỡng (GSF). Bước tiếp theo, các chính phủ cần cùng với các nhà tài trợ và các tổ chức quốc tế thực thi các cam kết này, mở rộng quy mô NNST một cách có hệ thống. Cụ thể: đảm bảo nông dân sản xuất nhỏ và nông dân sản xuất theo cách tiếp cận NNST được tham gia vào quá trình hoạch định chính sách và đầu tư phát triển nông nghiệp. Điều này đòi hỏi phải thiết lập và củng cố một diễn đàn cho phép nhiều bên liên quan tham gia ở các cấp địa phương, quốc gia và khu vực đồng thời đảm bảo có sự tham gia của nông dân sản xuất nhỏ; xây dựng các chính sách khuyến khích đẩy mạnh các hoạt động NNST và thúc đẩy nghiên cứu từ cấp cơ sở do chính những người nông dân thực hiện.
Cụ thể, cần cơ chế thu mua nông sản cho mục đích công cộng để ủng hộ nông dân sản xuất theo tiếp cận sinh thái. Cùng với các tổ chức của nông dân sản xuất nhỏ, tiếp tục nghiên cứu và khám phá thêm về các lợi ích tiềm tàng và tính bền vững của việc cấp chứng nhận, cũng như các công cụ khác, nhằm nâng cao tiếp cận thị trường cho các loại nông sản sản xuất theo tiếp cận sinh thái.
Bên cạnh đó, cần có nhiều chính sách khuyến khích trực tiếp hơn nữa như chi trả cho các dịch vụ phục vụ sản xuất NNST và các cách thức nhằm cải thiện tiếp cận tới nguồn vốn, giúp nông dân sản xuất nhỏ thay đổi thực hành theo NNST; xây dựng và củng cố các dịch vụ khuyến nông và đào tạo nông dân nắm bắt và làm chủ các công nghệ phục vụ NNST.
BÌNH KHÔI
