Sách hay, sách đẹp phải tiếp cận người đọc

Ông Hoàng Vĩnh Bảo, Thứ trưởng Bộ TT-TT, Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam, đã chia sẻ trước thềm lễ trao giải đặc biệt này.

PHÓNG VIÊN: Đây là năm đầu tiên Giải thưởng Sách quốc gia được tổ chức. Tiêu chí xét tặng giải thưởng có khác nhiều so với những giải thưởng về sách đã được trao trước đây không, thưa ông?

Ông HOÀNG VĨNH BẢO: Thực chất, Giải thưởng Sách quốc gia là giải thưởng sách Việt Nam được nâng tầm theo quyết định của Thủ tướng. Điều khác biệt có thể nhận thấy rõ nhất, là nếu trước chỉ có giải dành cho sách hay và sách đẹp thì nay cơ cấu trao giải đã có thêm một số hạng mục mới như sách giá trị cao, sách bán chạy…

Tuy nhiên, đây là năm đầu tiên triển khai giải thưởng này, thời gian tương đối gấp gáp, vì thế Bộ TT-TT quyết định, năm đầu tiên sẽ duy trì trao 2 giải như cũ là sách hay và sách đẹp. Tiêu chí dành cho ứng cử viên của giải cũng cao hơn để đảm bảo tính chính trị tư tưởng và nhân văn, đi liền với nó là tính quảng bá. Hội đồng giải thưởng có chia ra 7 tiểu ban chuyên ngành để thẩm định các tác phẩm kỹ lưỡng, tránh việc sót lọt những tác phẩm có giá trị.

Giải thưởng được nâng tầm, tiêu chí khắt khe hơn, nhưng như ông nói thời gian triển khai gấp gáp, liệu có ảnh hưởng tới sách dự giải?

Số lượng và chất lượng sách dự giải năm nay không hề kém, bởi vì trong quá trình thực hiện, chúng tôi yêu cầu Hội Xuất bản tiếp tục thông báo cho các NXB, các nhà sách chủ động đăng ký từ giữa năm 2017. Trong mùa giải đầu tiên này, có 40 NXB gửi 514 cuốn sách dự thi. Năm nay có 7 tiểu ban xét chọn và số lượng giải thưởng trao cũng ít hơn rất nhiều, nhằm đảm bảo giải thưởng cô đọng, có tính tôn vinh cao. Theo đó, danh sách đề cử cuối cùng chỉ có 3 giải A sách hay. Tiểu ban sách thiếu nhi chẳng hạn, thậm chí không có giải A, B sách hay. Tôi mừng vì tiểu ban làm việc chặt chẽ và buồn ở chỗ, chất lượng sách cho thiếu nhi ngày càng đáng ngại.

Giải thưởng có chấp nhận trường hợp sách được chính tác giả đề cử, thay vì việc xét ứng cử từ các NXB đưa lên?

Việc xét duyệt sách hiện nay được thực hiện theo quy trình đã được xây dựng. Trước hết, các sách dự giải là từ các NXB, nhà sách tự do chọn và gửi lên. Văn phòng Cục Xuất bản, In và Phát hành xem lại các tác phẩm có phù hợp về mặt thủ tục, quy định chưa. Tác phẩm muốn được giải thì trước tiên phải đúng đã, công đoạn này nhằm tránh trường hợp tác phẩm xuất bản rồi nhưng chưa có giấy phép đồng ý phát hành của Cục Xuất bản. Sách đủ điều kiện theo quy định của luật pháp mới đưa vào phân loại chuyển sang các tiểu ban xét. 

Hiện nay, chưa có quy chế cho trường hợp tác giả tự đề cử, tuy nhiên sắp tới, chúng tôi cũng sẽ xem xét sửa đổi cho phù hợp để tránh sót lọt những cuốn sách tốt.

Có hiện tượng khiến nhiều người yêu sách lo lắng là nhiều tác phẩm được trao giải, được hội đồng tôn vinh nhưng lại ít tiếp cận với công chúng. Làm thế nào để tránh được hiện tượng này?

Quảng bá là một trong những điều tôi cho rằng Giải thưởng Sách quốc gia chưa làm được. Quảng bá đương nhiên cần thiết nhưng quảng bá thế nào, kinh phí từ đâu. Nhà nước cũng hỗ trợ nhưng chỉ phần nào thôi, không nên trông chờ Nhà nước. Cơ quan quản lý cần tiếp tục nghiên cứu vấn đề xã hội hóa trong xuất bản và quảng bá tác phẩm. Giải thưởng có được vị thế hay không cần hiệu ứng tác phẩm được giải có lan truyền rộng rãi hay không, nếu không cứ trao giải rồi cất kho chẳng ai biết gì cả.
Thêm nữa, bản thân các cuốn sách khi được trao giải là hay và đẹp mà công chúng lại không biết đến thì cũng cần phải xem xét lại. Vì thế, tiêu chí của giải đã được mở rộng đến với những cuốn sách bán chạy nhất, sách có giá trị cao…

Thực tế cho thấy, nhiều giải thưởng sau khi được trao thì bắt đầu xuất hiện dư luận tốt có, xấu có. Vậy, với trường hợp có thông tin trái chiều về các cuốn sách được trao giải thì hội đồng sẽ xử trí như thế nào?

Trước hết phải rà soát xem vấn đề có chính xác hay không, đối chiếu tác phẩm, đối chiếu quy định tác phẩm, định hướng tư tưởng. Nếu xảy ra vấn đề, hội đồng sẽ có trách nhiệm cùng xem xét, rà soát lại một cách cẩn trọng, kỹ lưỡng. Trường hợp thu hồi giải thưởng cũng đã được đặt ra, tuy nhiên việc này chỉ được thực hiện khi có những bằng chứng rõ ràng. Hội đồng có trách nhiệm chứng minh mình đúng hay chưa, nếu quyết định chưa đúng phải có giải pháp phù hợp.

Có ý kiến, trước khi hội đồng công nhận giải chính thức nên đăng tải rộng rãi trên các phương tiện truyền thông để lấy ý kiến dư luận. Đây là ý kiến hay, bởi tăng tính giám sát của xã hội sẽ nâng cao được chất lượng, uy tín của giải thưởng. Tuy nhiên, chúng tôi đang cân nhắc bởi vì quy chế chưa có. Thêm nữa, việc này cũng có hai mặt. Nhiều khi công bố công khai, có những ý kiến rất nhỏ, vu vơ đưa ra, khi ấy nếu không thẩm định thì không được, nếu thẩm định rất phức tạp và thời gian công bố giải kéo dài ra. Giải thưởng Sách quốc gia lần thứ nhất chúng tôi sẽ vừa làm, vừa rút kinh nghiệm.