Bài 1: Đoàn công tác quân sự đặc biệt

LTS: 50 năm đã trôi qua kể từ ngày đơn vị bộ đội đầu tiên lên đường làm nhiệm vụ mở đường mòn xuyên Trường Sơn để chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam. Đã có nhiều sách báo, tư liệu, phim ảnh nói về con đường huyền thoại này với sự ngưỡng mộ, kính phục. Con đường của lòng tự hào dân tộc, con đường tất thắng ngót 20.000 km gần suốt chiều dài biên giới Việt Nam – Campuchia và Lào… nay đã tròn 50 tuổi. Kỷ niệm 50 năm thành lập Đoàn 559 - Binh đoàn Trường Sơn và con đường mòn huyền thoại mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ số báo hôm nay, Báo SGGP sẽ khởi đăng loạt bài “Đường Trường Sơn - Ký ức thời hoa lửa” – ghi lại của những con người đã sống và chiến đấu ở Trường Sơn trong những năm tháng chiến tranh ác liệt nhất…

Người đầu tiên được Bộ Chính trị giao nhiệm vụ mở đường Trường Sơn là Thượng tá Võ Bẩm (ảnh) (về sau ông được phong thiếu tướng). Mặc dù sau này, đã có nhiều vị tướng tài ba chỉ huy Binh đoàn Trường Sơn, tuy nhiên, khi nhắc đến đường Trường Sơn, không ai có thể quên tên ông - vị chỉ huy trưởng đầu tiên (1959-1965) của Đoàn 559.

Được sự đồng ý của gia đình cố Thiếu tướng Võ Bẩm, Báo SGGP xin trích đăng hồi ký của ông để mở đầu cho loạt bài hồi ức của một số cán bộ, chiến sĩ đã từng chiến đấu trên đường Trường Sơn trong những năm tháng ác liệt nhất xây dựng và bảo vệ con đường huyền thoại…

Việc rất lớn và tuyệt mật

… Ngày 5-5-1959, theo điện triệu tập, tôi vào cơ quan gặp Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Nguyễn Văn Vịnh. Nhìn cách thủ trưởng ân cần pha trà, từ tốn mời nước, tôi hiểu sẽ có chuyện rất hệ trọng. Quả nhiên, Thứ trưởng Nguyễn Văn Vịnh nói: “Bộ Chính trị trực tiếp giao cho anh mở một con đường đặc biệt trên dãy Trường Sơn và tổ chức lực lượng vận chuyển vật chất, súng đạn chi viện cho miền Nam tiến hành chiến tranh giải phóng. Lực lượng này có thể gọi là đoàn công tác quân sự đặc biệt.”

Trường Sơn là một dãy núi trùng điệp, chênh chếch từ Tây Bắc xuống Đông Nam dọc biên giới 3 nước Việt, Lào, Campuchia. Các nhà khoa học phân dãy Trường Sơn làm hai phần. Trường Sơn Bắc từ sông Xê Băng Hiên ngược lên đến vĩ độ 22, Trường Sơn Nam tính từ Lao Bảo ở vĩ tuyến 17 trở xuống cao nguyên Lâm Viên.

Trường Sơn còn được coi là “nóc nhà bán đảo Đông Dương” bởi hệ thống núi kéo dài cao trên 1.000 mét, nhiều đỉnh còn cao trên 2.000 mét nên về mặt quân sự, đó là thế hiểm mà nếu ai ở trên đó, có thể giữ vai trò chiến lược khống chế cả Đông Dương.

Nếu tính theo chiều dọc, dãy Trường Sơn chia làm hai bên Tây và Đông với hai phần khí hậu khác biệt rõ nét. Vì vậy Bộ Chính trị quyết định mở đường dọc theo dãy Trường Sơn là hoàn toàn sáng suốt và hợp lý.

Và dường như sợ tôi không ý thức hết tầm quan trọng của nhiệm vụ, Thứ trưởng Vịnh nhắc lại: “Đây không phải là lệnh của Bộ Quốc phòng mà là quyết định của Bộ Chính trị, là việc lớn rất khó khăn và tuyệt mật. Bộ Chính trị chỉ cho phép chuyển vũ khí, bộ đội từ miền Bắc đến bờ sông Bến Hải nơi vĩ tuyến 17 cắt ngang (nay thuộc huyện Vĩnh Linh, Quảng Trị). Còn sang đến bờ bên kia sông (Gio Linh, Quảng Trị), các anh tập trung mở đường và tổ chức vận chuyển”.

Anh Vịnh yêu cầu tôi dự kiến lực lượng. Nhẩm tính một lúc, tôi đề xuất: “Chiến sĩ nên lấy từ miền Nam tập kết ra Bắc, tiền bạc nên lấy từ Quỹ Bí mật của Tổng Quân ủy TƯ, vũ khí phải là chiến lợi phẩm của địch… như thế mới bí mật”. Thứ trưởng Vịnh cười vỗ vai tôi: “Thôi, giao anh một mình làm sao cho nên sự nghiệp thì làm. Đừng quên sau lưng các anh là cả hậu phương miền Bắc”.

Sau chừng nửa tháng chuẩn bị, ngày 19-5-1959, Bộ Quốc Phòng đã chính thức phổ biến nhiệm vụ ban đầu cho tôi: Mở đường Trường Sơn, thiết lập tuyến hành lang, nối thông liên lạc, vận chuyển gấp 7.000 súng bộ binh và 500 bộ đội vào tăng cường cho chiến trường miền Nam.

Một sự trùng lặp ngẫu nhiên là ngày hôm ấy cũng là sinh nhật Bác Hồ nên Bộ Quốc Phòng thống nhất đặt tên cho đoàn công tác quân sự đặc biệt là Đoàn 559. Và con đường Trường Sơn được Đoàn 559 khai phá, sau này được gọi là đường Hồ Chí Minh, theo cách gọi của một ký giả người Pháp tên Van Geirt, cũng vì lẽ đó!

Sau 3 ngày bàn bạc với Bí thư đặc khu Vĩnh Linh Hồ Sĩ Thản, tôi quyết định chọn Khe Hó làm điểm “mốc” đầu tiên xuất phát vượt Trường Sơn. Đây là địa điểm nằm ở thượng nguồn sông Rào Thanh phía Tây Nam của Vĩnh Linh, dân cư thưa thớt và đa số là người Pa Kô, Vân Kiều rất nặng lòng với cách mạng.

Nhiệm vụ đầu tiên

Một buổi trưa trước khi lên đường mấy ngày, tôi vào Văn phòng Quân ủy TƯ thì sững người khi thấy Bác Hồ đang nói chuyện với Thượng tướng Văn Tiến Dũng. Thấy tôi, Bác Hồ bảo: “Chú Bẩm đấy à, nghe nói chú vào Nam ra Bắc như thoi, vậy anh em chiến sĩ miền Nam thế nào, đồng bào dân tộc trên Trường Sơn có đủ cơm ăn hay không, quan hệ giữa ta và nước bạn Lào ra sao?”.

Tôi mở cặp ra dùng bản đồ báo cáo chi tiết tuyến Đông và Tây Trường Sơn, từng trục dùng cho xe đạp thồ, các cung đường giao liên… cho Bác Hồ nghe, Người bảo: “Các chú phải tận dụng “thiên thời địa lợi, nhân hòa” để phát triển đường Tây Trường Sơn. Sắp tới phải đưa cả ôtô đi vào Nam. Nhưng cũng phải chủ động phát triển đường Đông Trường Sơn phòng khi tình hình ở Lào (Tây Trường Sơn) không thuận lợi”.

Tiếp đó, khi tôi kể về cuộc sống cơ cực của đồng bào Pa Kô, Vân Kiều tuy thiếu cơm, lạt muối, không áo quần nhưng từ cụ già đến cháu bé đều tham gia cảnh giới, khuân vác, bảo vệ bộ đội… Bác xúc động ứa nước mắt.

Tôi thuật lại với Bác câu nói của một già làng, rằng “Tao đói còn đi đào củ mài về ăn, tụi mày làm cách mạng còn phải đi làm mãi. Củ mài, lúa tao dành cho chúng mày ăn”. Nghe đến đấy, Bác ra lệnh: “Chú chuyển ngay cho đồng bào 30 tấn muối, 10 tấn vải”.

Đúng 8 giờ sáng 11-6-1959, tôi thay mặt Bộ Tổng Tư lệnh truyền đạt lời dặn dò của Bác Hồ đến các chiến sĩ đầu tiên chuẩn bị vượt Trường Sơn: “Bí mật, bí mật và bí mật. Sống để dạ, chết mang theo. Khi nào thống nhất nước nhà, nếu ai còn sống sót thì làm thơ, viết sách nói lại, kể lại cho mọi người biết, cho con cháu đời sau thấy rõ, để chúng tự hào về cha ông”.

Trường Sơn đã vào mùa mưa. Trừ các lực lượng chốt trạm, phần đông anh em đều lùi lại tuyến sau tại Quảng Bình. Khi nghe tôi phổ biến mệnh lệnh của Bác, ai nấy đều xúc động trước tình cảm Bác dành cho đồng bào các dân tộc sống dọc Trường Sơn.

Ngay sau đó, muối và vải đã được phân phát cho đồng bào. Đây cũng là một nhiệm vụ đầu tiên nhằm đánh Mỹ lâu dài: chăm lo đồng bào các dân tộc anh em…

Trích hồi ký của
Thiếu tướng Võ Bẩm