Căn hầm bí mật nhất nước Mỹ

Dưới chân núi Pennsylva-nia (Mỹ) khoảng 67m là một đường hầm khô ráo, không khí mát mẻ như mùa xuân, thoảng mùi đất và đá vôi. Iron Mountain, kho trữ hàng tư nhân dưới lòng đất lớn nhất trên thế giới, chứa một số lượng lớn ảnh, khoảng 11 triệu âm bản, bản in, bản slide - những hình ảnh tiêu biểu phản ánh văn hóa lịch sử của thế kỷ 20.

Từ sau sự kiện 11-9-2001, an ninh ở đây được thắt chặt hơn cả Nhà Trắng. Khách tham quan len qua những hàng rào thép gai đầy nhân viên bảo vệ, vượt qua một thanh chắn. Nhân viên bảo vệ khám xét toàn bộ xe trước khi cho vào và tiếp tục có vài nhân viên khác phát thẻ an ninh và bình chữa lửa để đề phòng trường hợp xe đột ngột bốc cháy. Bên trong là một căn hầm rộng lớn như một thành phố dưới đất, với phòng chữa lửa năm động cơ, quân đội bảo vệ 24/24, bộ phận lọc nước và không khí được chứng nhận bởi Cơ quan bảo vệ môi trường. Còn có hàng đống chất hút ẩm và làm khô và hệ thống điện có thể giúp toàn bộ nơi này hoạt động ít nhất một tuần liền.
 
Một con đường quanh co dài khoảng 300km chạy suốt kho lưu trữ 130 mẫu Anh của Iron Mountain. Khách tham quan và công nhân lướt quanh bằng xe điện nhỏ xuyên qua hành lang hẹp với những bức tường xám thô và trần nhà lượn sóng. Hành lang được phân cách bằng cửa kim loại màu đỏ là những kho lưu trữ riêng mà Iron Mountain cho các hãng phim Universal, Warner Bros, Văn phòng quản lý và tài chính liên bang, và Cục tàng trữ quốc gia thuê. Sau mỗi cánh cửa là các hàng kệ dài chứa đầy thùng cạc tông có dán mã số kẻ dọc, chất đầy tư liệu ảnh, từ phim nhựa cho đến băng video, băng cassette... và thậm chí giấy trơn cũ.

Bên trái lối vào, đập vào tầm mắt là tấm màn mỏng ánh lên màu thạch lục anh. Khi quan sát, người ta thấy một ánh chớp lóe lên, với tỉ lệ là 6 hình trên 1 phút. Đó là những bức ảnh đẹp và tiêu biểu nhất thế kỷ 20: bức ảnh nữ danh họa Mexico Frida Kahlo, tiếp theo đó là bức Truman Capote khiêu vũ với Marilyn Monroe, rồi William Van Alen trong tòa nhà Chrysler, chân dung của em bé Việt Nam, rồi một đứa trẻ Bowery đang cầm tờ báo vào khoảng năm 1990 và cả Nikita Khrushchev hút tẩu thuốc hòa bình. Đã đến lúc thử vận hành kho lưu trữ. Johnston, người hướng dẫn và bảo vệ các bộ sưu tập trong hầm lạnh này từ năm 1985, kéo một ngăn ngẫu nhiên. Bên trong khoảng 45oF. Mỗi ngăn chứa đầy tư liệu quý. Một thư mục chứa ảnh của Jacob Riis. Một ngăn khác chứa âm bản của Weegee - một tay săn ảnh hình sự, người chộp được bức tranh New York đẫm máu thập niên 1930-1940. Một ngăn khác chứa tác phẩm đoạt giải ảnh báo chí UPI của nhiếp ảnh gia Kyoichi Sawada. Đó là tấm ảnh màu về chiến trường Việt Nam khói lửa dường như chỉ mới chụp hôm qua. Rất nhiều ngăn chứa đầy tác phẩm đã xuất bản hoặc chưa từng công bố… Tóm lại, Iron Mountain hầu như có tất cả phim ảnh, từ ảnh quý hiếm đến ảnh bình thường… 
 
Trước khi được chuyển đến hầm lưu trữ lạnh dưới 0o tại Iron Mountain trong 18 xe tải đông lạnh vào năm 2001, những bức ảnh của Bettmann được cất hàng thập niên trong các phòng lưu trữ cũ kỹ đã phải hốt hoảng kêu cứu: nó đang bị phân hủy, lốm đốm, cong queo và dần chuyển thành bụi. Vấn đề của Bettmann gặp phải chỉ là một phần của tảng băng trôi (Bettmann được hình thành bởi một người Đức di dân tên Otto Bettmann). Hơn 20 năm nay, chuyên viên lưu trữ và giới bảo quản ảnh đã sửng sốt và rụng rời khi nhận ra rằng một số lượng lớn ảnh chụp từ 100 năm qua - tức một thế kỷ nhiếp ảnh - đang bị rã ra, tự phân hủy dưới tác động hóa học của không khí và độ ẩm. Kho lạnh là cứu cánh của thảm họa này. Vì thế nên Corbis, công ty đã mua Bettmann Archive từ năm 1995, bắt đầu xây dựng một bản thiết kế tỉ mỉ một hầm lạnh trữ ảnh… Khi Bill Gates sáng lập Corbis vào cuối thập niên 1980, thị trường Internet vẫn còn trong trứng nước. Không công ty nào hình dung được viễn cảnh tươi sáng của thị trường ảnh kỹ thuật số. Đến nay, Microsoft đã hoàn toàn chi phối việc số hóa tài liệu ảnh. Corbis cho biết họ có kế hoạch số hóa hình ảnh, lập một kho lưu trữ điện tử trực tuyến cho tất cả mọi người sử dụng máy tính trên toàn thế giới. Vì thế, tư liệu ảnh gốc được cất giữ ở hầm chứ không bị chôn vùi. 
 

Corbis hiện xác lập vị thế để trở thành nhà cung cấp siêu việt, chuyên gia hàng đầu thế giới về cung cấp ảnh kỹ thuật số trên thế giới - những tấm ảnh không bị phân rã và có giá trị mãi mãi. Tuy nhiên, vấn đề có khi khó khăn ở chỗ ảnh gốc có thể bị phân rã trước khi kịp scan. Vì thế Corbis cầu cứu nhà chuyên môn Henry Wilhelm. Trên nhiều phương diện, Wilhelm là người lý tưởng để làm công việc này. Ông bắt đầu chụp ảnh tại trường trung học Yorktown tại Arlington và phụ trách mục ảnh thể thao cho tờ Washington Daily News.

Trong suốt thời gian là bác sĩ thực tập của Asel Adams, ông thiết kế và được cấp bằng sáng chế phương thức rửa ảnh trong phòng tối giúp tiết kiệm sức lao động mà đến nay vẫn được sử dụng. Wilhelm còn đưa ra phương pháp phòng lạnh để cứu Bettmann Archive. Ở môi trường cực lạnh, quá trình phân hủy bị ngừng lại. Trong thử nghiệm, ảnh được bảo tồn nguyên vẹn và có thể sử dụng trong 5.000 năm. Wilhelm viết quyển sách 20 trang phác thảo các chọn lựa cho cấu trúc hầm lạnh. Với những người nghi ngờ giải pháp khoa học này, Wilhelm đã chứng minh bằng cách giải thích sự tồn tại của xác voi ma mút được khai quật ở vùng đất bị đóng băng Siberian năm 1999. Con vật rớt vào kẽ nứt của tảng băng và bị đóng băng ngay lập tức, không kịp bị phân hủy. Xác voi ma mút được tin là tồn tại hơn 20.000 ngàn năm mà vẫn nguyên vẹn. Các tầng để phim được làm từ các liên kết phân tử da bò, về cơ bản, là giống với da voi ma mút. Chắc chắn phim cũng được bảo tồn nguyên vẹn trong hầm lạnh sâu, tương tự xác voi ma mút…
 
Corbis đang nhắm tới các khách hàng tiềm năng như công ty quảng cáo, báo chí, truyền hình… Giá của các tấm ảnh quý là hơn 70 USD/tấm. Tuy nhiên, cần nói thêm, nhóm nghiên cứu Corbis thấy rằng chỉ khoảng 100.000 trong bộ sưu tập 11 triệu ảnh nguyên bản là có khả năng được khách hàng chú ý và số ảnh bán được sẽ chỉ khoảng 75.000. Corbis sắp xếp tập tin dữ liệu, nghiên cứu chính xác cái nào bán được ngay và cái nào có thể bán được trong tương lai… Kho lưu trữ ảnh tại hầm Iron Mountain là dự án quan trọng của Bill Gates. Nếu đề án này thành công, các bức ảnh sẽ tồn tại được hơn 5.000 năm nữa. Theo thời gian, nó sẽ trở thành những bức ảnh quý hiếm. Tuy nhiên, cho dù kho lưu trữ này có làm Bill Gates hay con cháu của ông ta giàu thêm hay không thì 11 triệu bức ảnh trên cũng sẽ trở thành một di sản có giá trị tái hiện cuộc sống đời thường: những di dân, công nhân đường sắt, cảnh sát, lính cứu hỏa, cô thợ may, nhà thám hiểm, chính trị gia, ca sĩ opera...
 
Bất cứ nhận định nào về thị trường trực tuyến của bộ sưu tập Corbis là quá sớm ở thời điểm hiện tại. Tuy nhiên, Corbis cho biết họ đang có lãi nhưng không tiết lộ bao nhiêu. Cũng còn quá sớm để biết phương cách trữ ảnh bằng hầm lạnh có tạo ra một trào lưu trữ ảnh mới hay không. Dù vậy, Wilhelm tiên đoán sẽ có thêm nhiều kho lạnh trữ ảnh lớn hơn ở Bắc cực…