(SGGPO).- Với 72 tham luận của nhiều nhà văn, dịch giả, nhà lý luận phê bình văn học từ các Viện, Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam hội thảo khoa học quốc gia “Sáng tác văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới: Thực trạng và triển vọng” được tổ chức tại Hà Nội ngày 28-5 đã mổ xẻ nhiều vấn đề nóng của văn học đương đại.
Sự khác lạ đang chiếm ưu thế?
Có thể nói từ sau thời kỳ đổi mới, gần 30 năm đã qua, đủ để tất cả có thời gian nhìn lại khuôn mặt của văn chương Việt Nam trong suốt một giai đoạn đặc biệt của lịch sử. PGS. TS Nguyễn Đăng Điệp - Viện trưởng Viện Văn học đặt câu hỏi: “Từ sau cái mốc của công cuộc đổi mới năm 1986, văn học Việt Nam đang ở đâu trên bản đồ văn học thế giới, chúng ta đã góp thêm gì để làm giàu có hơn di sản tinh thần của nhân loại. Chính vì vậy mà cuộc hội thảo lần này đặc biệt coi trọng và muốn lắng nghe ý kiến của nhà văn, về quan niệm cầm bút cũng như những trăn trở, khát vọng sáng tạo của họ”.
Theo GS Hà Minh Đức đổi mới là một động lực, quy luật của bất cứ dân tộc nào, ở lĩnh vực nào cũng phải đổi mới cả. Trong văn nghệ đổi mới khó khăn vì đôi lúc mơ hồ, xác định cái gì là mới thì rất khó, nên phải xác định công chúng. Có bộ phim về một chiến dịch lớn, chi vài chục tỷ nhưng không bán được vé nào, đó là một thất bại về sự tiếp cận với công chúng. Văn học nghệ thuật thường xuyên phải chịu đựng thử thách. Trong văn học nghệ thuật thì đổi mới luôn gắn với cá nhân, vượt tất cả những yếu tố về thời gian thì rất hiếm. Tuy nhiên, GS Phong Lê thì cho rằng, giờ đây nhiều cây bút đã chọn “cái khác” chứ không phải là “cái hơn” vì chỉ cần khác người đã được coi là thành công cho dù lập dị. Không dừng ở đó, GS Trần Ngọc Vương cho rằng trong văn học Việt Nam hiện nay nhiều nhà văn đang bỏ ngỏ mảng đề tài lịch sử, khẳng định chủ quyền Tổ quốc và dân tộc.
Theo PGS.TS Nguyễn Đăng Điệp thì: Dù khó tính đến đâu, vẫn phải thừa nhận giữa văn học thời kỳ đổi mới và văn học giai đoạn trước đó có sự khác biệt rõ nét với nhiều bứt phá theo hướng hiện đại, khả năng hội nhập quốc tế của văn học được tăng cường. Nhưng văn học thời kỳ đổi mới cũng còn nhiều hạn chế, trong đó, đáng lo ngại nhất là xu hướng thương mại hóa, đơn giản trong miêu tả hiện thực, thiếu những kết tinh nghệ thuật tầm cỡ, văn hóa tranh luận còn nhiều vấn đề…
Văn học thị trường và khoảng cách thế hệ
Nhà thơ Vũ Quần Phương thì lo ngại cho rằng từ sau năm 1975, nền văn chương không còn phải đấu tranh định hướng nữa, đất nước đã liền thành một dải, nhưng văn chương về với văn chương thế nào đây? “Chúng ta có văn chương và có cả rác rưởi, rác văn chương đang hơi nhiều, rác phá nhà văn, phá độc giả, tấn công cả ban giám khảo nhưng chưa thấy ai lo dọn rác”. PGS TS Võ Văn Nhơn đến từ trường Đại học KHXH&NV TP Hồ Chí Minh bày tỏ lo lắng khi đề cập đến dòng văn học thị trường. Ông nói: “Có rất nhiều người lo ngại về dòng “văn học thị trường” với mỗi cuốn bán vài chục vạn bản, có thống kê cho biết, từ năm 1995-2009, 3 nhà xuất bản chuyên dòng sách này đã xuất bản khoảng 60% số lượng sách tại TPHCM. Có nhiều người e ngại, phân vân và cho rằng đó là sự xuống cấp của văn hoá đọc. Đặc điểm của “văn học thị trường là các tác phẩm sáo mòn, đơn giản, đề tài tình yêu, xa rời thực tế, đó là kết quả của việc nhập khẩu văn học ngôn tình ồ ạt vào Việt Nam”.
Tuy nhiên, với những người trẻ tuổi thì góc nhìn của họ với dòng văn học thị trường có mềm mại hơn. Nhà nghiên cứu trẻ Quách Thu Huyền đã nêu quan điểm: “Không nên đánh giá thấp văn học thị trường, tôi tự hỏi không hiểu xếp “văn học thị trường” và văn học bác học theo tiêu chí nào. Khi nhà văn viết tác phẩm thì nhu cầu lớn nhất là đối thoại với độc giả, muốn bán sách. Được công chúng đón nhận thì thành công, không đón nhận thì thất bại. Tại sao phải can thiệp vào thị trường, nếu là tác phẩm có giá trị thì hôm nay người ta cần, mai người ta quên. Theo tôi đó là nhu cầu của độc giả, không phải là chuyện của các nhà quản lý”.
Còn theo nhà thơ Vi Thùy Linh: “Văn học đã mở cửa nhưng rất ít nhà văn dám là mình, dám sáng tác solo mà chỉ đi đồng bước trong dàn đồng ca. Rất ít người dám đổi mới bởi lệ thuộc vào các cơ chế xin cấp phép xuất bản. Tôi xin hỏi như trường hợp của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh thì chúng ta xếp vào đâu? Sách của ông luôn luôn bán chạy nhất, bản thảo chưa có nhưng nhà xuất bản đã đặt trước tiền, vậy ông có phải nhà văn thị trường hay không? Các nhà văn phải đổi mới mình, thị trường đang sôi động ngoài kia nên các nhà văn cần phải xung kích, náo động, quyến rũ và bớt hèn nhát hơn”.
MAI AN
