Trần Quang Long được xem là một trong những tác giả tiêu biểu của dòng văn hóa văn nghệ yêu nước tiến bộ của miền Nam Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Thời còn là học sinh Trường Quốc học Huế, Long đã sớm thành danh qua những bài thơ tình cảm đăng trên tạp chí Văn Học ở Sài Gòn. Nghiêng nón là một bài thơ đương thời được các cô nữ sinh Trường Đồng Khánh ưa thích, thường chép tay bằng mực tím, chuyền tay nhau :
Sao em biết anh nhìn mà nghiêng nón
Trời mùa thu mây che có nắng đâu…
Những biến động của lịch sử của thập niên 60-70 tác động dữ dội đến thành phố Huế thơ mộng.Tuổi trẻ miền Nam cùng đồng bào cả nước hiên ngang đứng lên đáp lời sông núi. Dầu tâm hồn thấm đẫm chất lãng mạn , Trần Quang Long cũng nhận thức được rằng thơ Nghiêng nón của mình không còn thích hợp. Từ đấy có một nhà thơ Trần Quang Long khác mang hình ảnh người chiến sĩ xung kích xuất hiện giữa các điểm nóng của phong trào sinh viên - học sinh tranh đấu từ Huế, Đà Nẵng, Quy Nhơn đến Cần Thơ, Sài Gòn…
Con sẽ vót nhọn thơ thành chông
Xuyên vào gan lũ giặc
Con sẽ mài thơ như kiếm sắc
Chặt đầu văn nghệ tay sai…
Và:
Nếu thơ con bất lực
Con xin nguyện trọn đời
Dùng chính quả tim làm trái phá
Sống chết một lần thôi…
(Thưa mẹ trái tim)
Nhà thơ Trần Quang Long đã đến với cách mạng, đơn giản là một cuộc đột phá: …Thơ anh như những nhát búa đập phá bức tường nhà giam, bứt phá xiềng xích…(Giang Nam).
Kể từ ngày tham gia cách mạng ở Huế đến khi hy sinh ở chiến trường Tây Ninh, chỉ trong vòng hơn ba năm, Trần Quang Long đã để lại một khối lượng tác phẩm không nhỏ gồm: thơ, kịch thơ, văn xuôi. Trước đây, những tác phẩm ấy chưa được in ấn, giới thiệu một cách có hệ thống. Gần đây, Nguyễn Hữu Ngô- người bạn chiến đấu và cũng là em rể của Trần Quang Long đã sưu tuyển và biên soạn thành một công trình tâm huyết. Bản thảo đã được NXB Thuận Hóa và Công ty Văn hóa Phương Nam trân trọng thực hiện dưới dạng sách quí để chào đón ngày truyền thống sinh viên học sinh 9-1.
Đây là một cuốn sách nên có trong các thư viện của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, của các trường học và những người yêu văn học cách mạng.
HOÀNG PHỦ NGỌC PHAN
