Do yêu cầu chi viện cho chiến trường ngày càng lớn, để chia lửa cho đường 12A, Bộ Chính trị quyết định mở thêm đường 20 Quyết Thắng từ Km số 0 ở thôn Phong Nha xã Sơn Trạch huyện Bố Trạch tỉnh Quảng Bình đến ngã ba Lùm Bùm thuộc huyện Ang-Ngang tỉnh Khăm Muộn, Lào. Từ ngày 22-12-1965 đến 27-4-1966, đường 20 Quyết Thắng đã thi công hoàn thành mà theo đánh giá của Đại tướng Võ Nguyên Giáp “là một kỳ công, kỳ tích, kỳ quan…”. Từ tháng 4-1966 đến ngày giải phóng, mỗi tấc đất trên đường 20 hứng chịu hàng trăm tấn đạn bom của kẻ thù. Những trọng điểm trên đường 20 như cua chữ A, ngầm Ta Lê, ngầm Cà Roòng, đèo Phu La Nhích… là một mặt trận ác liệt, thấm máu bao chiến sĩ vận tải, công binh và TNXP…
A-T-P xa xôi
Trong cả triệu lượt cán bộ chiến sĩ bộ đội, TNXP hành quân từ Bắc vào Nam, những ai đã đi qua không bao giờ có thể quên A-T-P – tên viết tắt địa danh cua chữ A, ngầm Ta Lê và đèo Phu La Nhích. Đó là những trọng điểm bị máy bay Mỹ đánh phá ác liệt nhất trong những năm tháng chiến tranh. Lịch sử Đoàn 559 Trường Sơn ghi rõ: Trên trọng điểm A-T-P, địch đã ném bom và bắn phá hơn 10.000 lần, trong đó 2.450 lần B52 rải thảm. Có ngày, địch huy động 93 lượt máy bay, với 8 lượt B52 ném bom xuống A-T-P. Gần 200 cán bộ, chiến sĩ đã ngã xuống cho cung đường thông suốt…
Đường 20 Quyết Thắng đoạn giáp đèo Phu La Nhích, dưới trạm barie của Đồn biên phòng 593
Sau giải phóng, do nằm ở địa bàn vùng cao hẻo lánh, dân cư thưa thớt, không có cơ sở kinh tế, đường 20 Quyết Thắng gần như bị bỏ quên. Đúng hơn, tỉnh Quảng Bình cũng đã đầu tư xây dựng và sửa chữa bảo dưỡng một quãng đường 20, từ Km số 0 đến Km số 16, nơi có di tích lịch sử hang Tám Cô, để phục vụ cho việc đi lại thăm viếng khu di tích và du lịch. Từ đó trở đi, mặt đường vẫn bị bóc trần như thời bom đạn chiến tranh, lại thêm mưa lũ xói mòn nên chỉ còn nham nhở đá xanh và lổn nhổn ổ voi. Không xe nào đi được ngoại trừ xe tải 2 - 3 cầu và xe Uoat của bộ đội biên phòng. Đồn biên phòng 593 đứng chân dưới đèo Phu La Nhích bên Đông Trường Sơn là một trong những đồn heo hút nhất của Biên phòng Quảng Bình.
Tháng 4-2009, trong dịp trở lại Trường Sơn, chúng tôi đến hang Tám Cô và ngỏ ý muốn được đi lên trọng điểm A-T-P nhưng người quản lý khu di tích hang Tám Cô lắc đầu kiên quyết: “Nếu không có xe của bộ đội biên phòng, các anh không thể đi được”. Năm sau, gặp và làm việc với lãnh đạo Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng Quảng Bình, chúng tôi cũng đề đạt nguyện vọng trở lại đường 20, đến trọng điểm A-T-P… Chỉ huy đơn vị rất nhiệt tình nhưng… đường đất khó khăn quá, không thể đi và về trong một ngày, cũng không thể đi trong mùa mưa nên hẹn mùa khô năm nay sẽ đưa chúng tôi lên Đồn 593…
“Ngầm Ta Lê và đèo Phu La Nhích hiện thuộc về đất bạn Lào, chỉ cua chữ A nằm về phía Việt Nam. Nghe nói cua chữ A đã được nắn lại nên không thể xác định khúc cua ác liệt thời ấy ở đâu…”, đại tá Dương Ngọc Bội, Phó Chính ủy Bộ đội Biên phòng Quảng Bình, cho biết. Các chiến sĩ biên phòng nói, bên kia là đất Lào anh em. Chỉ những quân nhân kỳ cựu mới biết trọng điểm A-T-P, còn đa số anh em trẻ mới lên hoàn toàn không biết dọc đường 20 Quyết Thắng có một trọng điểm anh hùng như thế. Hơn 36 năm, đường 20 Quyết Thắng lên trọng điểm A-T-P vẫn rất xa…
Đền thiêng trên trọng điểm
Sau 36 năm “ngủ quên”, đầu tháng 3-2011, chúng tôi nhận được tin vui: Đường 20 Quyết Thắng đã được “đánh thức”. Dự án nâng cấp mở rộng đường 20, từ Km số 0 đến Km 61 do Bộ Quốc phòng và Sở GTVT Quảng Bình đầu tư với kinh phí hơn 300 tỷ đồng đã phát lệnh khởi công. Dự kiến khoảng tháng 6-2012, công trình sẽ đưa vào sử dụng. Tin vui không chỉ với đồng bào ở những bản làng vùng cao heo hút dọc đường 20, mà còn vui hơn đối với ước nguyện trở lại A-T-P của hàng vạn cựu chiến binh đã có thời gian gắn bó máu thịt, hay chí ít cũng đã một lần đi qua “tử địa” với một bên là vách đứng, một bên là vực thẳm, trên đầu thì máy bay và bom đạn Mỹ thường trực.
Để ghi lại dấu ấn con đường cũ, trước ngày khởi công, chúng tôi làm một chuyến hành trình theo đường 20 lên Đồn biên phòng 593. Con đường trầm mặc giữa vách đá cheo leo, có khi ẩn mình dưới tàng cây cổ thụ. Thi thoảng có đường xương cá rẽ xuống vực sâu. Người dân bản địa nói đó là những cua lánh nạn, trạm tập kết dã chiến… của bộ đội vận tải Trường Sơn ngày xưa. Nhìn lên tán cây cao, còn sót nhiều sợi dây kim loại, người A Rem sống gần đó nói, đấy là dây tải ba của bộ đội thông tin. Đi vào giữa khu rừng, có khi còn bắt gặp một số dép cao cu mòn vẹt đứt quai, là quân trang của bộ đội, TNXP hành quân năm xưa còn lại…
Một trong những mục tiêu của chương trình Nghĩa tình Trường Sơn Báo Sài Gòn Giải phóng là xây dựng đền đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ Trường Sơn. Địa điểm xây dựng phải chính là nơi các liệt sĩ đã ngã xuống, nơi thân xác họ hóa thành đất đá, linh hồn họ hòa vào cây cỏ... Một trong những địa điểm đó là trọng điểm A-T-P – đoạn cuối con đường 20 Quyết Thắng linh thiêng. Đó cũng là ý nguyện của nhiều cựu chiến binh, cựu TNXP Trường Sơn mà chúng tôi có dịp gặp gỡ, trao đổi. Một ngôi đền trên trọng điểm A-T-P không chỉ là nơi hương khói tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ đã ngã xuống ở ngàm Cà Roòng, ngầm Ta Lê, cua chữ A, đèo Phu La Nhích, trên toàn tuyến đường 20 Quyết Thắng, mà đó còn là “đền thiêng” đánh dấu cương vực lãnh thổ của Tổ quốc trên đỉnh Trường Sơn...
Sau khi việc nâng cấp mở rộng, đường 20 Quyết Thắng hoàn thành, trên đoạn cuối con đường “kỳ tích, kỳ quan”, chắc chắn sẽ có một ngôi đền mang tên đền liệt sĩ A-T-P!
MINH PHONG
