Các nước Nhật Bản, Thái Lan đang sử dụng tốt ưu thế này nên giá trị nông sản của họ có giá trị gia tăng cao hơn rất nhiều. Trong khi đó, nhiều nông sản Việt Nam tuy đã được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý nhưng chưa khai thác hiệu quả.
Theo bà Vũ Thị Hiếu Đông, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sóc Trăng, sản phẩm gạo ST 24 của Công ty Hồ Quang tại Sóc Trăng có danh tiếng là loại gạo dẻo thơm, được thị trường ưa chuộng. Gạo ST 24 là sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý của tỉnh Sóc Trăng vì khi mang giống ST 24 trồng tại các địa phương khác ở đồng bằng sông Cửu Long thì chất lượng không như trồng ở Sóc Trăng. Do được thị trường ưa chuộng, trong khi chưa mở rộng được diện tích trồng nên loại gạo này sản xuất không đủ cung ứng cho thị trường. Tuy được chính quyền địa phương hỗ trợ nhiều, nhưng công ty chưa có được giải pháp để mở rộng diện tích trồng.
Từ câu chuyện của gạo Sóc Trăng, nhiều chuyên gia cho rằng, sản phẩm gạo ST 24 là một ví dụ chứng minh cho việc Công ty Hồ Quang đã theo tư duy là giữ chất lượng thay vì chạy theo số lượng. Mặc dù doanh nghiệp này cũng tạo ra được một chuỗi giá trị xã hội trong nông nghiệp. Đó là nghiên cứu, tạo ra giống, quy trình trồng lúa, sau đó cung cấp và hướng dẫn người dân trồng đúng kỹ thuật. Doanh nghiệp là người đứng ra thu mua, xay xát, đóng gói và phân phối thương hiệu gạo ST24. Nếu sản xuất thêm tại các vùng lân cận để chạy theo số lượng thì dù có vào thị trường quốc tế cũng sẽ rất khó vì chất lượng kém hơn. Không thể đòi hỏi sản lượng phải cao ở sản phẩm có chỉ dẫn địa lý, tính quý hiếm chính là giá trị gia tăng của sản phẩm; vì vậy nên tận dụng giá trị đó của sản phẩm. Ông Phạm Minh Quang, Phó Giám đốc dự án Mekong Business Initiative (MBI), nhìn nhận với thói quen chạy theo số lượng thay vì chú trọng chất lượng, ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ luôn trong tình trạng phải giải cứu, dân không giàu lên và khó xây dựng được thương hiệu quốc gia. Ông Phạm Minh Quang lấy ví dụ về gạo Jasmine của Campuchia chỉ làm 1 vụ/năm, nhưng rất chất lượng. Về gạo thơm, người tiêu dùng nước ngoài chủ yếu biết đến gạo của Thái Lan, Campuchia... Trong khi Việt Nam mỗi năm 2 - 3 vụ với năng suất cao gấp nhiều lần, nhưng thương hiệu lại khá mờ nhạt trên thị trường quốc tế.
Cần tận dụng chỉ dẫn địa lý
Cũng theo ông Phạm Minh Quang, để nông sản Việt có giá trị cao hơn nên hạn chế sản xuất đại trà. Bên cạnh đó, việc trồng và phân phối cần tuân theo các tiêu chuẩn an toàn trong và ngoài nước và đơn đặt hàng. Việc này sẽ khắc phục được “điệp khúc” được mùa mất giá ở các sản phẩm nông sản trong thời gian qua. Quan trọng hơn là cần xây dựng thương hiệu quốc gia cho nông sản để doanh nghiệp theo đó phát triển sản xuất. Việc này cần có sự vào cuộc của cả nhà nước và những doanh nghiệp lớn. Chỉ khi có thương hiệu quốc gia, nông sản Việt mới có giá trị cao và vào được thị trường quốc tế nhiều hơn. Việc xây dựng, phát triển và quản lý chỉ dẫn địa lý góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội, nhận thức của người sản xuất và tiêu dùng. Chỉ dẫn địa lý cũng góp phần thúc đẩy hoạt động liên kết vùng để phát triển các sản phẩm chủ lực liên tỉnh, liên vùng; nâng cao khả năng cạnh tranh, giá trị sản phẩm trên thị trường trong và ngoài nước. Đồng quan điểm này, ông Bùi Huy Bình, Giám đốc điều hành Công ty cổ phần Giải pháp và dịch vụ truy xuất nguồn gốc TraceVerified, cũng nhấn mạnh sản xuất nông nghiệp không phải “cứ nhiều là tốt”. Sự tham gia của công nghệ vào nông nghiệp để nâng cao giá trị sản xuất, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm là rất cần thiết. Công nghệ sẽ kết nối các khâu trong sản xuất, cung ứng, giúp quá trình này minh bạch, hiệu quả hơn và mang lại niềm tin cho người tiêu dùng khi sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, đạt tiêu chuẩn.
Có một thực tế, hiện nay đa số doanh nghiệp nông nghiệp ở Việt Nam chưa đủ nguồn lực để tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Đa phần chưa đủ nguồn lực về vốn và rất khó tiếp cận các nguồn tài chính. Các nhà đầu tư dường như không đặt trọng tâm vào ngành nông nghiệp tại Việt Nam, vấn đề lợi nhuận đạt được từ vùng nguyên liệu quy mô nhỏ chưa đủ thu hút các nhà đầu tư. Kế đến là nguồn nhân lực, các doanh nghiệp chưa thật sự hài lòng về nhân lực nhà nông hiện nay. Nhưng nguồn gốc vấn đề không hẳn là do năng lực của nhà nông mà là hiệu quả sản xuất không đồng đều. Hiện nay, nông dân vẫn thiệt thòi nhiều khi thu nhập còn rất thấp, nhưng giá nông sản đưa ra ngoài thị trường cao. Lợi nhuận chưa được chia sẻ công bằng thì nhà nông sẽ tìm cách nào đó để tối ưu nguồn lợi nhuận của mình. Để cùng phát triển bền vững thì các doanh nghiệp nên chia sẻ công bằng và minh bạch lợi nhuận giữa 2 bên.
