Đường 9 nằm vắt ngang dải Trường Sơn nối dài Đông Hà với Savanakhet (Lào), có chiều dài 297km, được Pháp xây dựng từ năm 1904 và hoàn thành năm 1929. Đường 9 được người Pháp xem như một “cái thắt lưng” hoặc “chiếc chìa khóa” của bán đảo Đông Dương nhằm siết chặt các nước Đông Dương trong vòng cai trị của Pháp. Nhân dân hai nước Việt - Lào nói chung và nhân dân Quảng Trị nói riêng đã chịu biết bao thống khổ do thực dân Pháp gây ra khi mở Đường 9. Nhân dân ta có câu ca dao:
“Cực lòng quan bắt phải đi
Đã lên Đường 9 mấy khi trở về”
Trong thời kỳ thực dân Pháp đô hộ nước ta, tại Đường 9 đã diễn ra rất nhiều cuộc đấu tranh của nhân dân ta chống ách đô hộ của chúng. Các địa danh dọc Đường 9 như Tân Tường, An Thái… đã được những người cộng sản đầu tiên ở Quảng Trị chọn làm nơi tập hợp, kêu gọi quần chúng nhân dân tham gia phong trào cách mạng.
Trong 9 năm kháng chiến chống Pháp, trên tuyến Đường 9 nhân dân hai nước Việt - Lào đã tiến hành đánh địch lập nhiều chiến công ở các điểm như: Lao Bảo, Rào Quán, Đầu Mầu, Mường Phìn… Khi thay chân Pháp thống trị miền Nam, Mỹ đã cho xây dựng trên Đường 9 một hệ thống phòng ngự kiên cố, làm lá chắn bảo vệ trước sự tiến công của lực lượng cách mạng, đặc biệt trong thời kỳ 1965-1968.
Chiến sĩ ta xung phong tiêu diệt địch tại cao điểm 425.
Thời kỳ này ta chọn Đường 9 làm hướng tiến công chủ yếu trong một số cuộc tiến công trên toàn miền Nam. Chính những thắng lợi của ta trên mặt trận Đường 9 đã có ý nghĩa chiến lược, có tác dụng thúc đẩy thế tiến công của ta trên toàn chiến trường, ngăn chặn âm mưu của Mỹ mở rộng chiến tranh ra miền Bắc. Quân dân ta đã biến Đường 9 thành mồ chôn giặc Mỹ.
Ngày nay, trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, Đường 9 đã trở thành đường Xuyên Á nối liền Đông Bắc Thái Lan với Lào và Việt Nam. Đường 9 ngày càng có ý nghĩa quan trọng trong việc đưa Việt Nam hội nhập với các nước trong khu vực và là con đường gắn liền nhiều địa danh lịch sử như Lao Bảo, Khe Sanh, Tà Cơn, Làng Vây, Đầu Mầu…
Địa danh Khe Sanh là tên một thung lũng nằm trên cao nguyên miền Tây Quảng Trị, cách Đông Hà 80km và cách biên giới Việt - Lào khoảng 20km. Thời kỳ Pháp thuộc, Khe Sanh chỉ là những đồn điền cà phê ít ai biết đến nhưng đầu năm 1968, khi quân và dân ta mở Chiến dịch Đường 9 thì Khe Sanh được cả thế giới biết đến.
Khe Sanh đã đi vào lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước và lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta như một chiến công xuất sắc, một chiến thắng có tiếng vang lớn trên thế giới. Điều này được minh chứng rõ hơn qua hai di tích tiêu biểu cho cụm di tích Đường 9 - Khe Sanh, đó là cụm cứ điểm Tà Cơn và căn cứ Làng Vây.
NGÔ THANH BẢO
(Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích và danh thắng Quảng Trị)
