Mười hai năm trời, từ 1977 tới 1989, cũng như thực trạng chung của cả nước, tình hình kinh tế xã hội ở TPHCM lâm vào tình trạng vô cùng khó khăn. Kinh tế suy thoái, đời sống vật chất của nhân dân cực khổ, khi mà người ta chỉ nghĩ đến việc làm sao để kiếm cho được miếng ăn, thì đương nhiên đời sống tinh thần của con người cũng suy thoái theo, nền tảng đạo đức rạn vỡ… Đâu là nguyên nhân của vấn đề ấy, lý giải nó thế nào... Tiểu thuyết Giấy trắng * của nhà văn Triệu Xuân cho chúng ta câu trả lời thỏa đáng.
Cảnh tấp nập của đoàn người ăn mặc diêm dúa, sang trọng, ngày ngày kiên nhẫn xếp hàng dài trên một đoạn đường Nguyễn Du chờ làm thủ tục xuất cảnh để mong đến được một chân trời mới mà thoát khỏi cuộc sống khó khăn thiếu thốn nơi quê nhà, mà thiếu nữ Lệ Thy là nhân vật tiêu biểu. Mánh lới làm ăn của những con người thuộc bè này phái khác ở nhà máy in Hy Vọng. Tư Phát, Thịnh, Thân và những bè cánh của họ hiện lên lồ lộ như những tờ giấy trắng in báo, in sách của nhà máy.
Ở đó, Tư Phát bảo thủ, ù lỳ, ỷ lại cam tâm là một con rối cho người khác giật dây. Học thì đầy tham vọng nhưng lại luôn sống bằng thâm thù cá nhân, mưu mô xảo quyệt đập lên đầu người khác để tiến thân. Thịnh thì bằng nghị lực, quyết tâm và tấm lòng trong trắng, khí tiết của người cộng sản kiên trung, vượt lên trên tất cả gian nguy để chèo lái nhà in Hy Vọng vững vàng trên thương trường. Rồi tình yêu của Lệ Thy và Hải, vượt qua nghìn trùng xa cách, vô vàn nhớ thương, thời gian đằng đẵng, vẫn nguyên vẹn là trang giấy trắng trong…
Thai nghén từ đầu năm 1980 khi thâm nhập thực tế bằng nhãn quan của một nhà báo đến từng ngóc ngách của cuộc sống, bằng trải nghiệm với mồ hôi, máu và nước mắt trong những tháng ngày rong ruổi đi chụp ảnh dạo kiếm cơm, nhưng cũng phải vật vã viết mất một năm trời (1983-1984), Triệu Xuân mới tải được cảm xúc và những chiêm nghiệm thế thái nhân tình của mình ra 600 trang viết. Giấy trắng được NXB Văn nghệ TPHCM ấn hành năm 1985 và lập tức gây tiếng vang. Từ đó đến nay, sách được các NXB Văn nghệ TPHCM, Hội Nhà văn, Văn học liên tục tái bản, đến nay là lần thứ 10, đã minh chứng cho sức cuốn hút của tác phẩm.
Tác phẩm tái hiện một thời kỳ đầy gian khổ của TPHCM, đô thị lớn nhất nước. Từ trong gian khổ, cơ hàn đó, chói ngời hình tượng những con người mang tư tưởng đổi mới, dám nghĩ, dám làm, quyết tâm đập tan sự nghèo nàn lạc hậu trong tư duy, tiến công vào những cơ chế, chính sách lỗi thời cản bước đi của đất nước. Những con người tài đức, giàu lòng nhân ái, thực sự vì dân, vì nước, sẵn sàng hy sinh để chống lại sự giả dối, thoái hóa để góp phần mở ra một kỷ nguyên mới cho đất nước.
* NXB Văn học xuất bản tháng 12-2007
Bằng Vân
