Tại ngôi trường Aschiana ở thủ đô Afghanistan, những bé trai trong những bộ đồng phục trắng rộng thùng thình hối hả xuống cầu thang để học võ judo, trong khi những bé gái trong những chiếc khăn trùm đầu nhiều màu sắc háo hức chờ đợi vào lớp học may ở tầng trên. Còn Hashmatullah Hayat thì đang giải đáp thắc mắc cho các em về các lớp học vi tính và bài tập tiếng Anh.
Nhưng Aschiana không phải là một trường học đơn thuần và Hayat không phải là một thầy giáo bình thường. Các bé trai và bé gái học ở đây đều là trẻ em đường phố cả ngày bán bong bóng hoặc nhặt rác. Hayat từng là một trong những đứa trẻ này và câu chuyện về cuộc đời Hayat đã trở thành nguồn cảm hứng đối với trẻ em đang phải vật lộn mưu sinh trên đường phố. Hayat sinh ra trong một gia đình khá giả ở Kabul năm 1989, nhưng cuộc nội chiến đã buộc gia đình anh phải chạy về lánh nạn ở quê nhà tại Wardak. Mặc dù năm 1996, họ quay về thành phố nhưng không kiếm được việc làm. Tình trạng khó khăn của gia đình đã buộc cậu bé Hayat 11 tuổi phải bán báo trên những con đường ở Kalashnikov do Taliban kiểm soát. Khi đó, tại Trường Aschiana, Taliban thường xuyên đến kiểm tra và đặc biệt cấm các lớp học vẽ chân dung. Và trong những ngày rong ruổi, Hayat đã đến đây học vẽ phong cảnh thiên nhiên. Một năm sau đó, lực lượng Taliban lên cầm quyền và chiến tranh đã buộc Trường Aschiana ngừng hoạt động.
Anh Hayat cùng các em nhỏ
Sau khi chế độ Taliban sụp đổ năm 2001, các bức vẽ của Hayat và nhiều em khác đã thu hút sự chú ý rộng rãi của người xem. Khi 16 tuổi, Hayat đã xoay xở để mở một cửa hàng bán tranh tại một căn cứ quân sự Mỹ ở Kabul. Khách hàng của Hayat phần lớn là người nước ngoài, như nhân viên viện trợ, binh sĩ và nhà báo... Tiền bán tranh đã cho anh cơ hội đầu tư cho tương lai. Năm 2008, anh quyết định đi Ấn Độ để học lấy bằng cử nhân. Sau khi tốt nghiệp đại học, anh trở về Kabul và nộp đơn xin việc làm lại ở Trường Aschiana để giúp đỡ trẻ em đường phố.
Trường Aschiana hoạt động ở nhiều ngóc ngách của Afghanistan và hiện đang giúp đỡ khoảng 5.700 trẻ em trai và gái tiếp cận với giáo dục cơ bản. Tại trụ sở chính ở thủ đô Kabul có khoảng 300 trẻ em tham gia các lớp học khác nhau: giáo dục cơ bản, đào tạo nghề, thể thao, nghệ thuật... Hayat cũng đảm nhận việc giám sát các chương trình xóa mù chữ đã lập ra ở các trại tập trung dành cho người di tản. Trường Aschiana cũng có những lớp học bí mật dạy dỗ các bé gái diễn ra tại nhà của người dân. Cách đây không lâu, Trường Aschiana lại bị Taliban đe dọa. Tuy nhiên, Taliban chỉ là một trong những thách thức của trẻ em đường phố ở Afghanistan. Việc Trường Aschiana lôi kéo trẻ em khỏi đường phố đã được xem như đụng chạm đến lợi ích của thế giới ngầm - muốn lợi dụng các em tham gia vận chuyển và buôn bán ma túy.
Trường Aschiana chưa bao giờ nhận được sự giúp đỡ tài chính từ Chính phủ Afghanistan. Hầu hết các nguồn tài trợ cho trường đều đến từ bạn bè và các nhà hảo tâm nước ngoài biết đến qua những bức tranh và cửa hàng tranh của Hayat. Trong khi Trường Aschiana vẫn từng ngày vật lộn để tồn tại, thì có một điều an ủi là trường này đã gặt hái được một số thành quả tích cực. Nhiều trẻ em đã hòa nhập được vào hệ thống giáo dục trường công, có không ít em đã đi làm cho các tổ chức chính phủ hoặc các khu vực tư nhân.
HẠNH CHI
