Tồn tại ngót một thế kỷ, ngôi nhà vườn duy nhất còn sót lại của Hà Nội nằm tại số 115 Hàng Bạc, quận Hoàn Kiếm sau nhiều lần đứng trước nguy cơ bị xâm hại nay đã “thở phào”, khi UBNDTP Hà Nội vừa đồng ý lập dự án giải phóng mặt bằng di chuyển các hộ dân, để bảo tồn. Chủ trương đã thông, ngôi nhà đang chờ ngày “lột xác” trở lại dáng vẻ ban đầu.
Một góc ngôi nhà vườn cổ 115 Hàng Bạc hiện nay
Khoảng lặng bình yên nơi phố cổ
Nằm trên diện tích hơn 500m², ngôi nhà vườn cổ tại số 115 Hàng Bạc - Hà Nội gắn liền với 5 thế hệ gia đình họ Phạm sinh sống. Ngôi nhà trước đây là chủ sở hữu tư nhân do cụ Phạm Văn Thanh và vợ là cụ Phạm Thị Tề đứng tên. Sau năm 1955, ngôi nhà được đưa vào diện cải tạo. Chủ sở hữu tư nhân sử dụng toàn bộ tầng 2 còn nhà nước quản lý toàn bộ tầng 1 và cho 5 hộ dân thuê.
Con trai của cụ Phạm Thị Tề, ông Phạm Xuân Giao người đã sinh ra và lớn lên tại đây cho biết, năm 1890 khi bắt đầu hình thành phố Hàng Bạc, gia đình cụ từ làng Châu Khê (Hải Dương) lên Hà Nội sinh cơ lập nghiệp, mang theo nghề kim hoàn gia truyền của mình. Năm 1920, thân sinh ông Giao đã mua mảnh đất 556m² với 2 mặt phố cổ Hàng Bạc – Đinh Liệt và xây dựng ngôi nhà vườn kết cấu 2 tầng 16 phòng. Khoảng năm 1940, gia đình ông Giao quyết định sửa sang lại ngôi nhà với sự giúp đỡ của kiến trúc sư Nguyễn Hoàng.
Nhờ sự tài hoa và tinh tế của ông Nguyễn Hoàng mà ngôi nhà vừa mang đậm dấu ấn của văn hóa Việt với những đầu hồi có gắn hình con rồng cách điệu, vừa mang phong cách kiến trúc nhà biệt thự với phòng ở rộng, tiện nghi. May mắn thay, do không bức xúc về nhu cầu diện tích ở, thêm vào đó là ý thức giữ gìn tinh hoa kiến trúc do cha ông để lại nên tới tận thời điểm này, căn nhà gần như vẫn giữ được những kết cấu chính: ban công hiên nhà được trang trí những họa tiết cầu kỳ; khuôn viên rộng trước cửa nhà trồng cây cảnh, đặt hòn non bộ, bể cá vàng; khu vườn rộng xanh mát với các loài cây cau, lộc vừng, tre đằng ngà, trúc quân tử...
Chính nhờ sự thông thoáng của kiểu nhà vườn nên ngay trong những ngày hè nóng nực nhất ở Hà Nội bất cứ ai khi bước chân tới đây đều cảm nhận được sự tươi mát như đứng giữa ốc đảo. Cùng có chung cảm nhận này, ông Phạm Tuấn Long, Phó Ban quản lý Phố cổ Hà Nội tâm sự, mô hình nhà vườn được coi là ba dạng kiến trúc căn bản nhất của khu phố cổ. Với một khoảng không gian vườn được thiết kế khéo léo đã giúp các căn nhà hình ống nơi phố cổ không còn cảm giác chật chội, bức bối của thành thị.
Khoảng những năm 60 của thế kỷ trước, những căn nhà vườn ở phố cổ Hà Nội đã dần mất đi. Lúc đầu con số thống kê nhà vườn trong phố cổ còn có nhà 41 Hàng Đào, 103 Hàng Bạc... nhưng tới thời điểm này chỉ còn duy nhất nhà số 115 Hàng Bạc nói trên.
Và nỗi lo về giải phóng mặt bằng
Trên thực tế, sau nhiều biến cố, căn nhà vườn này đã bị chia cắt làm hai lối đi riêng biệt, bên 115 Hàng Bạc và số 6 Đinh Liệt. Diện tích sân vườn cũng bị vài hộ dân sống ở đây xâm lấn làm chỗ xây công trình phụ, cơi nới chỗ ở nên cũng không còn được như ban đầu, nhưng vẻ thoáng đãng, đặc trưng riêng của nhà vườn vẫn nguyên vẹn. Ngôi nhà này được các chuyên gia trong nước và ngoài nước đánh giá rất cao. Các chuyên gia Nhật Bản đã giới thiệu công trình này trong cuốn sách “The 36 guild streets area Hanoi’s Ancien Quarter”.
Không phải đến bây giờ, nhà vườn cổ số 115 Hàng Bạc mới được yêu cầu bảo tồn, từ năm 1999, địa chỉ này đã được UBND TP Hà Nội công nhận là công trình có giá trị cần được bảo tồn và tôn tạo (QĐ 45/QĐ-1999). Nhưng rồi, nhiều năm qua, tình trạng cơi nới, xâm lấn vẫn lét lút xảy ra. Việc UBND TP Hà Nội quyết định giao các đơn vị chức năng cùng phối hợp gìn giữ, bảo tồn không gian ngôi nhà vườn cổ, biến nơi này thành một điểm tham quan của du khách trong và ngoài nước khi tới Hà Nội quả thực là một tín hiệu đáng vui mừng.
Nhưng dư luận vẫn đang lo ngại, liệu dự án này có tiếp tục dẫm lên vết xe đổ của nhiều dự án bảo tồn nhà cổ trước đó vì sự ách tắc trong công tác giải phóng mặt bằng. Ông Phạm Tuấn Long cho biết, để giải phóng được mặt bằng với những trường hợp như vậy là vô cùng phức tạp bởi mỗi mét vuông đất tại đây được đo đếm bằng vàng, nhưng quỹ đất dự phòng của quận Hoàn Kiếm lại không có. Muốn di dời các hộ dân đi nơi khác không đơn thuần chỉ người dân đồng tình, phải được sự ủng hộ của các quận huyện xung quanh trong việc chia sẻ quỹ đất.
Hy vọng, với quyết định mới, với sự ra quân đồng bộ của các đơn vị chức năng cùng nỗ lực, ý thức của người dân sống tại đây, việc giữ gìn không gian ngôi nhà vườn cổ này sẽ được khẩn trương tiến hành. Và trong tương lai không xa Hà Nội sẽ hoàn tất việc bảo tồn nhà vườn cổ quý giá 115 Hàng Bạc, nơi được ghi nhận là một trong những địa chỉ tham quan của du khách khi đến thủ đô ngàn năm tuổi...
VĨNH XUÂN
