Ngưu Hoàng trong hỗ trợ điều trị tai biến mạch máu não

24/11/2014 12:20

Tai biến mạch máu não, trong các tài liệu gần đây thường gọi là đột quỵ, là tình trạng bệnh lý xảy ra khi có sự ngừng cung cấp đến một phần hoặc toàn phần não. Đây chính là nguy cơ gây tử vong đứng thứ ba trên thế giới, chỉ sau bệnh lý tim mạch và ung thư. Trường hợp được cấp cứu kịp thời, người bệnh cũng có thể qua khỏi nhưng tỷ lệ để lại những di chứng cũng lên đến 50%.

Các hậu quả của đột quỵ diễn ra tuần tự theo thời gian ngừng tưới máu não, chuyên môn gọi là “cơn thác thiếu máu não”. Nghiên cứu tổng hợp của Scharbitz và cộng sự công bố tại Hội nghị Quốc tế về Sự thoái hóa tế bào thần kinh và Bảo vệ tế bào thần kinh năm 2006 cho thấy tất cả các thuốc tân dược đang sử dụng hoặc đang nghiên cứu đều không đáp ứng được yêu cầu tác động vào tất cả các giai đoạn của “cơn thác thiếu máu não” mà chỉ có tác dụng trên một giai đoạn nhất định(1).

Ngưu hoàng

Trong y học cổ truyền, đột quỵ được gọi là Trúng phong. Thiên “Thích tiết chân tà” trong sách Linh Khu viết “thân hình bị trúng phong tà, làm cho huyết mạch bị hữu dư, tứ chi bị khinh hoặc trọng, không co duỗi được, thân mình khó xoay trở, khó cúi xuống hoặc ngửa lên, toàn thân hoặc bán thân bất toại…”. Đến sách Kim quỹ yếu lược cho rằng lạc mạch bên trong bị trống rỗng nên phong tà bên ngoài thừa cơ xâm nhập vào. Về sau có nhiều y văn khác như Thiên Kim Phương, Ngoại Đài bí yếu, Tế sinh phương cũng đều có cách lập luận khá tương tự với Kim quỹ yếu lược.

Tiếp tục phát triển lý luận này, một thầy thuốc nổi tiếng là Lưu Hà Gian xây dựng nên thuyết “hỏa thịnh”, cho rằng hỏa của Tâm quá thịnh, Thận thủy suy yếu không áp chế được hỏa dẫn đến hư hỏa bốc lên đầu che lấp tâm thần, làm người bệnh hôn mê bất tỉnh. Các lương y về sau đa phần đều theo lập luận này mà điều trị bệnh nhân Trúng phong.

Vị thuốc thường được nhắc đến nhiều nhất là Ngưu hoàng. Bản chất của Ngưu hoàng là sỏi mật của trâu bò. Theo các sách y học cổ truyền, ngưu hoàng có tác dụng “thanh tâm giải độc, lợi đàm lương kinh, thông khiếu tịch tà” - Bản thảo tùng tân, diễn giải ra là có tác dụng khai thông những vùng não bị tắc mạch, qua đó giải quyết tình trạng thiếu máu vào não gây đột quỵ. Ngưu hoàng tự nhiên không thể đáp ứng số lượng lớn nên hiện nay các nhà sản xuất đã sử dụng ngưu hoàng nhân tạo. Tùy theo phương pháp chế biến mà ngưu hoàng nhân tạo có thể có giá từ vài chục đến vài trăm triệu VNĐ mỗi ký-lô-gam.

Sừng trâu

Ngưu hoàng thường được phối hợp với Thủy ngưu giác và Xạ hương để tạo thành nhóm thuốc “quân” - nhóm thuốc tác động vào nguyên nhân gốc rễ căn bệnh, của các bài thuốc điều trị đột quỵ như An cung ngưu hoàng hoàn hoặc Ngưu hoàng thanh tâm. Thủy ngưu giác chính là sừng trâu bò, dùng thay thế sừng tê giác là vị gốc trong các bài thuốc cổ phương. Sừng tê là vị thuốc có công năng khai khiếu an thần, giảm co giật. Y học hiện đại chưa chứng minh được tác dụng của sừng tê nhưng có ghi nhận được tác dụng gây an thần, giảm lo lắng trong các thí nghiệm. Do tê giác nằm trong nhóm các động vật có nguy cơ tiệt chủng nên ngày nay phải thay thế bằng sừng trâu.

Xạ hương là chất tiết từ tuyến xạ của Cầy hương hoặc hươu xạ. Do có mùi hương nên xạ hương được cho là dẫn thuốc quy đủ 12 kinh. Các y văn cổ viết rằng Xạ hương có công năng khai khiếu tỉnh thần, hoạt huyết tán kết. Trong Danh y biệt lục còn viết rằng “dùng lâu tinh thần minh mẫn”. Y học hiện đại nghiên cứu tác dụng của xạ hương cho thấy chất này có tác dụng trên thần kinh trung ương, liều nhỏ gây hưng phấn nhưng liều lớn lại gây ức chế, an tĩnh. Hươu xạ cũng nằm trong sách Đỏ và các hoạt động kinh doanh sản phẩm từ loài động vật này bị cấm hoàn toàn. Xạ hương nguyên liệu ngày nay đều là xạ hương nhân tạo.

Cũng như Ngưu hoàng, giá cả Xạ hương trên thị trường rất khác nhau. Loại xạ hương có công thức hóa học dextro, laevo muscone 591 - 43 chỉ có giá khoảng 1.200 USD/kg, thường dùng trong công nghệ sản xuất nước hoa. Nhưng loại 3-Methyl cyclopentadecanone Musketone, là loại xạ hương nguyên liệu hàng đầu trong sản xuất các sản phẩm đông y điều trị đột quỵ có giá đến hơn 100.000 USD/kg. Chỉ những nhà sản xuất y học cổ truyền hàng đầu mới chọn loại xạ hương này làm nguyên liệu vì nó có thể kéo giá thành sản phẩm lên rất cao.

Xạ hương

An Cung Ngưu Hoàng Hoàn có thành phần gồm Ngưu hoàng, bột Thủy ngưu giác cô đặc, Xạ hương, Trân châu, Chu sa, Hùng hoàng, Hoàng liên, Liên cầm, Chi tử, Uất kim… Có tác dụng thanh nhiệt giải độc, chấn kinh an thần, khai khiếu. Điều trị hôn mê co giật, hoảng loạn... do nhiệt, tai biến (đột quỵ) mạch máu não thể nhồi máu não. Dự phòng tai biến cho những người có nguy cơ cao như người bệnh nhân thần kinh, tim mạch, cao huyết áp, mỡ máu… người dùng chất kích thích như bia rượu, thuốc lá, người cao tuổi.