Tôi được gặp bác Phạm Văn Đồng bốn lần. Đấy là lần đầu tiên sau dịp tôi vừa tốt nghiệp khoa Ngữ văn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (1970). Lần ấy, bác hẹn trước rồi cho xe đến đón tôi và chị gái tôi tại ký túc xá. Nắng đầu thu vàng rực. Xe đưa chúng tôi tiến vào khu nhà khách Quảng Bá rợp bóng cây và gió hồ Tây mát rượi. Bác ra tận cửa xe đón rồi ôm chầm lấy tôi. Xúc động quá tôi chưa kịp nói gì nước mắt đã ứa ra.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng và tác giả. Ảnh: T.L

- Bác giới thiệu với con đây là anh Dương, con trai bác - Bác chỉ tay vào người thanh niên mặc quân phục dong dỏng cao, trạc tuổi như tôi đang từ trong phòng bước ra. Còn đây là anh Nguyễn Ngọc Ký, người cử nhân có đôi bàn chân kỳ diệu mà đã có lần ba kể Dương nghe. Giờ anh em cùng ngồi chuyện trò với nhau nha. 

Qua lời tâm sự, tôi được biết Phạm Sơn Dương là con độc nhất của bác Đồng. Chưa học xong cấp 3, Dương đã tình nguyện gia nhập quân ngũ. Điều làm tôi càng xúc động hơn là bác Đồng gái từ lâu đã lâm bệnh thần kinh mãn, chữa hoài chưa dứt. Vừa tiếp chuyện Dương, tôi vừa để ý nghe bác Đồng hỏi chuyện chị tôi:

- Quê cháu đã có máy xay xát gạo chưa?

Tôi tưởng bác hỏi thế là có ý muốn biết sự đổi mới của nông thôn quê tôi. Nào ngờ ý định của bác lại khác.

- Dạ thưa bác, có rồi ạ - chị tôi lễ phép đáp.

- Thế gia đình ta có hay mang đi xay xát không?

- Dạ có đấy ạ!

Bác Đồng cười, huơ tay nhấn giọng:

- Lần này về cháu nhớ nói gia đình để lại một ít tự xay giã lấy để ăn cho Ký nó khỏe. Ký yếu lắm, ăn thế mới có nhiều vitamin B để chống lại bệnh tật.

Bác quay sang hỏi tôi về hướng công tác sắp tới. Sau khi nghe tôi trình bày các nguyện vọng, bác khe khẽ gật đầu:

- Theo bác tốt nhất cháu nên về quê dạy học, vừa sử dụng được nguồn hậu cần tại chỗ là gia đình, là quê hương làng xóm, vừa gần gũi được các cháu học trò tuổi thơ, để có vốn sống về các em. Quý nhất là từ đó cháu sẽ đạt được ước nguyện tiếp tục viết cho các em. Cuốn Những năm tháng không quên của cháu bác đã đọc hết, cảm động lắm, những trang viết của cháu sẽ có tác dụng rất lớn đối với thiếu nhi cả nước.

- Nhưng thưa bác, em cháu không còn tay, làm sao viết bảng được ạ! - chị tôi băn khoăn.

- Bác đã nghĩ điều đó, song cái quan trọng của dạy văn là viết vào tâm hồn trẻ chứ đâu phải viết bảng. Ký cứ mạnh dạn thực hiện đi. Bác tin là cháu sẽ dạy tốt như đã học tốt bằng cách của riêng mình.

Ngừng giây lát bác lại tươi cười hỏi tiếp chị tôi:

- Còn chuyện vợ con của Ký, gia đình cháu định thế nào?

- Dạ thưa bác, em cháu nó hoàn cảnh thế nên bố mẹ cháu cũng chưa biết tính thế nào ạ!

Bác quay sang khe khẽ cầm cánh tay mềm oặt của tôi sờ sờ nắn nắn:

- Thế còn ý của Ký thế nào?

- Dạ thưa bác, với điều kiện sức khỏe của mình, cháu lo khi ra công tác làm nghĩa vụ bình thường của người cán bộ đã khó. Nếu lấy vợ, phải gánh thêm trách nhiệm làm chồng, làm cha, cháu sợ không đủ sức nên chưa dám nghĩ tới ạ!

- Cháu nghĩ như vậy là chưa đúng đâu. Có vợ, có con cháu sẽ có thêm nguồn động viên, giúp đỡ đặc biệt không gì bằng. Thế là cháu sẽ thêm vui, thêm khỏe, càng công tác tốt hơn. Theo bác đã đến lúc cháu nên xây dựng gia đình càng sớm càng tốt.

- Dạ thưa bác, nhưng khó lắm ạ! Gia đình cháu lo không biết có ai dám lấy Ký - chị tôi cười nhìn bác có ý vừa vui vừa thật.

- Được, nếu khó bác sẽ giúp một tay. Con gái bây giờ nhiều cô tốt lắm. Họ vẫn xung phong lấy thương binh mà.

Nói xong bác cười thật to. Chị em tôi và Dương cùng cười theo. Căn phòng rộn lên không khí gia đình thật ấm cúng, xúc động. Vừa lúc đó, một cô gái khá xinh xắn từ phòng trong bê ra một khay bánh ngọt và gói quà đặt lên bàn, đỏ mặt nhìn tôi cười.

- Nào, chị em ăn đi chứ - vừa nói bác vừa cầm chiếc quy xốp bẻ từng miếng đưa lên miệng cho tôi, rồi cầm gói quà trao cho chị tôi. Cảm động quá, nước mắt tôi lại ứa trào.

Tiễn chị em tôi ra xe, xe chuẩn bị chuyển bánh, bác còn mở cửa ghé vào tai tôi: “Cháu nhớ khi xuống thì cảm ơn bác lái xe nhé”. Tôi lặng đi trong nỗi xúc động khôn cầm và nước mắt lại giàn giụa

NGUYỄN NGỌC KÝ
(Nhà giáo ưu tú, nhà văn VN đầu tiên viết bằng chân)