Lương Xuân Nhị (ảnh) là một trong những gương mặt họa sĩ tiêu biểu của thế hệ vàng khai sinh nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại từ đầu thế kỷ XX. Ông còn góp phần đào tạo nhiều thế hệ họa sĩ, được phong hàm Phó Giáo sư, Nhà giáo nhân dân và nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001. Mỗi lần xuân về, nhìn những bức tranh phong cảnh và phụ nữ Việt mãi xuân sắc của ông, càng thấy trân trọng một tài hoa.
Từ nhóm FARTA của thế hệ vàng
Có lẽ lịch sử mỹ thuật Việt Nam khó lặp lại như đầu thế kỷ XX khi sản sinh một thế hệ họa sĩ tài danh. Phần lớn thế hệ vàng mỹ thuật ấy xuất thân từ Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, như: Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí, Lê Phổ, Cát Tường, Nam Sơn, Nguyễn Sáng, Dương Bích Liên, Nguyễn Tư Nghiêm, Bùi Xuân Phái, Diệp Minh Châu, Lê Văn Đệ, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tường Lân, Nguyễn Phan Chánh, Mai Trung Thứ, Nguyễn Văn Tỵ, Nguyễn Thị Kim, Nguyễn Đỗ Cung, Bùi Trang Chước, Vũ Cao Đàm… và tất nhiên không thể quên Lương Xuân Nhị.
Lương Xuân Nhị sinh ngày 10-4-1914 trong một gia đình người Hà Nội chính gốc, ông sớm bộc lộ năng khiếu hội họa. Gia đình có cửa hàng bán bột màu và dụng cụ mỹ thuật nên từ nhỏ ông rất say mê tập vẽ. Hình ảnh thân thuộc của cuộc sống gia đình, phố xá cổ kính, của những cô bạn gái cùng tuổi ở đất Thăng Long đã đi vào những bức tranh tuổi thơ ngô nghê của ông. Thi đậu thủ khoa Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khóa 7 (1932 - 1937) và khi còn đang học ông đã đoạt được các giải bạc (năm 1935), vàng (năm 1936) và ngoại hạng - Giải thưởng danh dự (năm 1937) tại các triển lãm của Hội Khuyến khích kỹ thuật và Công nghệ Đông Dương (SADEAL).
Nhằm tìm con đường tự do sáng tạo cho riêng mình và tự tôn giá trị văn hóa dân tộc, một số họa sĩ trẻ cùng chí hướng đã tự đứng ra thành lập nhóm FARTA (Nhóm Nghệ thuật An Nam) vào năm 1939, trong đó có các họa sĩ Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tường Lân, Nguyễn Gia Trí, Lê Văn Đệ, Lương Xuân Nhị, Nguyễn Văn Tỵ… và đã tổ chức hai cuộc triển lãm tranh vào khoảng thời gian năm 1938 - 1942, tạo được tiếng vang trong giới mỹ thuật.
Sánh vai với các tài năng trong nhóm FARTA, Lương Xuân Nhị càng thêm động lực và cảm hứng sáng tác. Nếu như năm 1938, tác phẩm lụa Quán nước bên đường của ông được Bảo tàng World Headquarters New York sưu tầm, thì đến năm 1942, nhân dịp triển lãm tranh ở Nhật Bản, ông đã vẽ khá nhiều tác phẩm về thiếu nữ, phong cảnh xứ Phù Tang, được đánh giá cao về bút pháp, sắc màu, bố cục.
Họa sĩ của phái đẹp và phong cảnh
Phong cảnh và thiếu nữ là hai nguồn cảm hứng chủ đạo trong tranh của hoạ sĩ Lương Xuân Nhị. Ngay cả những tác phẩm đoạt giải thưởng thời sinh viên của ông đều là những bức chân dung thiếu nữ.
Bên cạnh những họa sĩ Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Sáng…, có thể nói Lương Xuân Nhị là họa sĩ hàng đầu thành công về đề tài vẽ chân dung phái đẹp từ trước Cách mạng Tháng Tám. Không phải ngẫu nhiên mà tạp chí Pháp Indochine số 171 năm 1943 đã viết rằng: “Họa sĩ Lương Xuân Nhị, theo dư luận của công chúng, là họa sĩ vẽ chân dung người đẹp”.
Chính họa sĩ Lương Xuân Nhị cũng tâm sự rằng: “Tôi là người Hà Nội nên cảm nhận được nét đẹp thầm kín, bí ẩn của thiếu nữ Thăng Long. Tôi vẽ rất nhiều chân dung về họ. Những dịp ra nước ngoài, tôi vẽ được một loạt chân dung thiếu nữ các nước Nhật Bản, Liên Xô, Tiệp Khắc, Đức, Ba Lan… Từ những cảm xúc khác lạ đó, giúp tôi tìm thấy cái riêng biệt của thiếu nữ Thăng Long”.
Thiếu nữ bên hoa sen (sơn dầu, 1940) - tranh của họa sĩ Lương Xuân Nhị.
Đối với họa sĩ Lương Xuân Nhị, dù bất cứ ở đâu, cương vị nào, ông cũng cống hiến bằng tất cả tài năng và tâm huyết của mình cho nền hội họa nước nhà. Và trong mọi hoàn cảnh, ông cũng luôn gắn bó với giá vẽ, nhờ đó mà ông có tác phẩm được trưng bày trang trọng tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cùng các bảo tàng ở Paris (Pháp), New York (Mỹ), Tokyo (Nhật Bản) và ở nhiều bộ sưu tập cá nhân trong và ngoài nước. Đặc biệt, những bức chân dung thiếu nữ đầy quyến rũ của ông đã trở thành một tài sản vô giá.
Lúc sinh thời, họa sĩ Lương Xuân Nhị từng kể: “Năm 1937, tôi vẽ được một chân dung thiếu nữ rất tâm đắc có tên Thiếu nữ áo lam, định bụng sẽ giữ lại cho riêng mình. Gần đây, có một người Mỹ đến xem tranh. Ông ta thích Thiếu nữ áo lam và nằng nặc xin mua bằng được. Tôi bảo bức này không bán. Ông ta hỏi: “Ông vẽ bức tranh này năm nào?”. Tôi trả lời: “Năm 1937”. Ông ấy cười: “Đó là năm sinh của tôi! Thế ông vẽ tháng nào?”. “Tháng bảy”. “Đó là tháng tôi ra đời” - ông ta ngạc nhiên thú vị! Thấy ông ta tha thiết, cuối cùng tôi phải bán”.
Sau đó, bức tranh Thiếu nữ áo lam đã được mang đi triển lãm vòng quanh nước Mỹ trong bộ sưu tập tranh Việt Nam. Duy nhất chỉ có một bức là Phụ nữ thủ đô thì hoạ sĩ Lương Xuân Nhị không bao giờ chịu bán, vì đó là chân dung một phụ nữ yểu mệnh vốn là vợ một người bạn thân, nên ông giữ để làm kỷ niệm.
Thế nhưng cuối cùng họa sĩ Lương Xuân Nhị cũng phải chấp nhận rời xa bức Phụ nữ thủ đô cũng như các tác phẩm của mình, khi ông mãi mãi ra đi vào khuya ngày 25-5-2006, thọ 93 tuổi. Ông là người rời cõi đời sau chót trong số các họa sĩ tài danh để lại nhiều dấu ấn của những khóa đầu Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương.
|
PHAN PHÚ YÊN
