Bệnh viêm não Nhật Bản (VNNB) là bệnh nhiễm virus cấp tính do virus VNNB gây ra. Bệnh làm tổn thương nghiêm trọng hệ thần kinh trung ương, thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Bệnh thường có biểu hiện rất cấp tính bao gồm sốt cao đột ngột, nhức đầu, nôn mửa; rối loạn tinh thần ở các mức độ khác nhau: vật vã mê sảng hoặc li bì, lú lẫn, hôn mê kèm theo co giật, cử động bất thường hoặc bị liệt. Tỷ lệ tử vong cao, có thể lên đến 10% - 20%.
Ở Việt Nam, bệnh VNNB được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1952. Bệnh lưu hành trong cả nước, nhiều nhất ở các tỉnh đồng bằng và trung du miền Bắc. Các ổ dịch phần lớn tập trung ở những vùng trồng nhiều lúa nước kết hợp với chăn nuôi heo hoặc vùng trung du bán sơn địa có trồng nhiều hoa quả và nuôi heo. Bệnh VNNB có thể xảy ra quanh năm, nhưng mùa dịch thường bắt đầu vào các tháng mùa hè, đỉnh điểm dịch vào các tháng 5, 6, 7. Sở dĩ bệnh hay gặp vào mùa này vì đây là mùa thuận lợi cho muỗi truyền bệnh phát triển và cũng là mùa có nhiều loài hoa quả chín, thu hút chim từ rừng về mang theo mầm bệnh từ nơi hoang dã rồi từ đó lây sang đàn heo, gia súc gần người và sau đó lây sang cho người. Tất cả mọi người, mọi lứa tuổi nếu chưa miễn dịch với virus VNNB đều có thể bị mắc bệnh. Người già và trẻ em là những người có nguy cơ cao bị mắc bệnh nặng, biến chứng và tử vong. Do các triệu chứng lâm sàng rất khó phân biệt giữa các chủng virus, nên việc chẩn đoán nguyên nhân phải thông qua xét nghiệm xác định virus.
Đối với virus gây bệnh VNNB đã có vaccine phòng bệnh, thực hiện tiêm vaccine đầy đủ và đúng lịch là biện pháp phòng bệnh quan trọng và hiệu quả nhất. Tuy nhiên, nếu chỉ tiêm 1 mũi vaccine thì không có hiệu lực bảo vệ, nếu tiêm 2 mũi thì hiệu lực bảo vệ đạt trên 80%, tiêm đủ 3 mũi vaccine hiệu lực bảo vệ đạt 90% - 95% trong khoảng 3 năm. Do đó, trẻ em cần tiêm chủng với 3 liều cơ bản như sau: Mũi 1, lúc trẻ được 1 tuổi; mũi 2, sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần; mũi 3, cách mũi 2 là 1 năm. Sau đó cứ 3 - 4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.
Ngoài tiêm vaccine, các biện pháp sau đây cũng góp phần phòng bệnh cho cộng đồng, bao gồm: Thực hiện tốt vệ sinh môi trường, giữ gìn nhà ở sạch sẽ, vệ sinh chuồng trại để muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà. Ngủ màn, không cho trẻ em chơi gần chuồng gia súc đặc biệt là vào lúc chập tối đề phòng muỗi đốt. Các hộ gia đình nên thường xuyên sử dụng các biện pháp thông thường để xua, diệt muỗi. Khi có dấu hiệu sốt cao cùng với các triệu chứng tổn thương hệ thần kinh trung ương cần phải đưa trẻ ngay đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
PGS-TS TRẦN ĐẮC PHU
(Cục Y tế dự phòng Bộ Y tế)
