Trong lần gặp báo giới gần đây, tiến sĩ Quách Thu Nguyệt - GĐ Nhà xuất bản Trẻ gần như tuyệt vọng khi nói về… sách in lậu, bởi sách lậu xuất hiện ngày càng nhiều và càng trắng trợn hơn.
- In lậu có… tái bản
Năm 2004, ngay sau khi tập 5 bộ Harry Potter (Harry Potter và mệnh lệnh Phượng Hoàng) của NXB Trẻ ra mắt bạn đọc thì vài ngày sau, tập sách này lập tức bị NXB Văn hóa - Thông tin in lậu. Sự kiện này làm xôn xao dư luận vì nó quá trắng trợn và quy mô.
Hàng trên là những cuốn sách đã được First News mua bản quyền. Bên dưới là những cuốn sách in lậu đang bày bán trên thị trường.
Sau khi dàn xếp, tập sách in lậu bị thu hồi nhưng từ đầu năm 2005 đến nay, tập sách lậu này đã được bày bán trở lại ở các nhà sách lớn tại TPHCM và khu vực phía Bắc. Việc sách in lậu rồi được… tái bản đồng nghĩa với quản lý lơ là hoặc gần như thả nổi, xử lý không triệt để của các cơ quan chức năng.
Sau một thời gian dài thương thảo gay go, đến đầu năm nay, NXB Trẻ đã ký được hàng chục hợp đồng chuyển nhượng tác quyền (chỉ khai thác tại VN) với nhiều đơn vị xuất bản lớn trên thế giới như: Larousse (Pháp), Sogakukan (Nhật), đại lý bản quyền David Higham Associates, DK, Bloomberry (Anh), John Wiley & Son (Mỹ), Cambridge, Mc GrawHill… khai thác rất nhiều mảng sách, từ truyện tranh đến tủ sách giáo dục lối sống, nhân cách, giáo trình dạy tiếng Anh và “phấn khởi” lên kế hoạch xuất bản cho đến hết năm nay.
Đùng một cái, hàng chục tựa sách giáo dục lối sống của NXB Trẻ, chỉ ra mắt vài ngày đã bị in lậu một cách không thương tiếc. Số lượng bị in lậu lên đến cả chục tựa, còn lượng bản in thì chỉ trời mới hay.
Chỉ biết một tuần sau, lượng sách phát hành của NXB bị chựng lại, tuần sau nữa thì các đại lý phát hành bắt đầu trả sách về vì… các sạp không lấy sách. Lý do quá đơn giản, chiết khấu phát hành sách hợp pháp quá thấp.
Những tựa sách của NXB Trẻ bị “luộc” nhiều nhất là: Dám thất bại (tựa gốc là Dare to fail mua trực tiếp từ tác giả người Malaysia), 10 điều tạo nên số phận, Quà tặng cuộc sống, Những câu chuyện về người thầy, Lắng nghe điều bình thường, Dạy con làm giàu (tập 1-2), Tư duy lại tương lai, Giàu có và hạnh phúc không chỉ qua trường học… Quả là chưa kịp mừng thì đã méo mặt vì sách in lậu.
Chất lượng sách in lậu tương đương, chiết khấu phát hành lại lên đến 60% thì sách thật chết là… phải. Điều đáng nói là sách lậu cũng có tem chống giả hẳn hòi. Quá bức xúc, NXB đã cử “trinh sát” ra Hà Nội để tìm nguồn sách lậu nhưng đành bó tay vì giới làm sách lậu hoạt động quá kín kẽ và tinh vi.
Tại các cửa hàng ở khu vực bày bán sách lậu nói trên, mỗi đầu sách chỉ có vài chục cuốn, bán hết mới lấy tiếp, khi có người muốn mua số lượng lớn, họ không hồ hởi mà cảnh giác hỏi: Mua để làm gì? Cửa hàng ở đâu, nếu cần sẽ cho người chở đến… nên đành bó tay.
Với tem chống giả bị… làm giả, NXB Trẻ đã gửi mẫu đến Công ty Liên doanh Nam Liên (Nam Định), nơi in tem chống giả riêng cho NXB Trẻ để nhờ giám định, so sánh (5 mẫu) với hy vọng truy ra được nguồn in tem giả, nhờ cơ quan chức năng can thiệp nhưng một lần nữa đành chào thua vì tem giả cũng được in bằng công nghệ của tem thật (công nghệ hologram).
Chỉ khác những chi tiết “phụ” mà không phải ai cũng nhận ra như: đường kính tem giả lớn hơn (15,5mm so với 15mm); ở tem giả, dòng chữ NXB Trẻ in mảnh hơn, nét móc trên đầu logo đậm hơn, các nét bao không được đều nhau, ít phần phản quang hơn…
Những chi tiết “râu ria” như thế, ngay cả người lăn lộn trong giới xuất bản cũng khó phát hiện, huống gì người đọc. Theo tìm hiểu, số sách này là của một đường dây in lậu đối lưu sách tại hai thị trường trọng điểm là Hà Nội và TPHCM. Ở Hà Nội là “đại ca” C. “vẩu”, đã từng bị cảnh cáo nhưng vẫn chưa xử lý đến nơi đến chốn. Ở TPHCM là T. “chuột”, cũng nổi danh không kém.
Cả hai hình thành đường dây in lậu khép kín, mua đứt bán đoạn, khi bị “sờ” đến thì “hồn ai nấy giữ”, tuyệt đối không tiết lộ nhân thân và mắt xích kế tiếp. Đường dây này có hệ thống in cực kỳ hiện đại, chỉ trong vòng nửa đêm về sáng là có thể “luộc” một cuốn sách, bìa ép keo nghiêm chỉnh, với số lượng in cả ngàn bản. Đáng lưu ý, đây là đường dây sẵn sàng hành xử “giang hồ” với bất cứ ai, nhiều người làm ăn trong giới còn phải “chạy mặt”.
- Không chừa một ai
Những năm trở lại đây, bạn đọc rất tin cậy và yêu thích các mảng sách, đầu sách của Công ty Văn hóa sáng tạo Trí Việt, còn được biết dưới tên First News. Đó là các tủ sách sức khỏe thường thức, giáo trình tiếng Anh, học làm người và đặc biệt là bộ sách chân dung chính khách, nhân vật nổi tiếng với hàng loạt đầu sách như: Chủ tịch Fidel Castro, TT Putin, Bill Gates, Garcia Market, Che Guevara, TT. G. Bush, Tổng thống Arafat, cầu thủ David Beckham, huấn luyện viên Guud Hikdink…
Đây cũng là đơn vị phát hành sách tư nhân đầu tiên thương lượng, mua bản quyền trực tiếp với các tập đoàn xuất bản nước ngoài để làm sách tại VN. Để có được đầu sách hay, chất lượng, Trí Việt phải tự thẩm định nội dung, tìm đối tác, thương thảo, tổ chức biên dịch trong nhiều tháng.
Thế nhưng, thật đau lòng, những đầu sách có giá trị của Trí Việt phát hành chỉ trong tích tắc là bị in lậu ngay, rồi phát hành từ Bắc chí Nam với số lượng lớn, thậm chí có đầu sách đã tái bản như: Phút nhìn lại mình (mua bản quyền tháng 10-2004 từ tập đoàn Margret McBride-Mỹ – của tác giả nổi tiếng Spencer Johnson); Quà tặng diệu kỳ (mua bản quyền từ NXB Doubleday Broadway-Mỹ); Bí mật hạnh phúc (mua bản quyền từ tập đoàn Harper Collins-Mỹ); bộ sách Hạt giống tâm hồn (4 tập)...
Ông Nguyễn Văn Phước – Giám đốc Công ty Văn hóa sáng tạo Trí Việt cho biết, khi đã chọn được một đầu sách hay, chưa biết thương lượng giá chuyển nhượng bao nhiêu, thời gian phát hành thế nào, số lượng in ra sao nhưng phải đặt cọc ngay từ 1.000 USD đến 2.000 USD/đầu sách (tùy theo giá trị nội dung).
Đây là số tiền coi như “mất” nếu không thỏa thuận được hợp đồng, nói nôm na, đây là số tiền đặt cọc để được “nói chuyện”. Vì thế, ông Phước bất bình: “Chỉ vài ngày sau khi phát hành là bị ăn cắp, toàn bộ tâm huyết, công sức và niềm vui làm sách của anh, chị em đều bị cướp trắng, ngay trước mắt, giữa ban ngày, ban mặt, chịu sao được”.
Các đầu sách bị in lậu của Trí Việt hiện đang được bày bán công khai ở nhiều nhà sách tại Hà Nội và nhiều tỉnh thành phía Bắc, bìa có ghi Sách đã mua bản quyền (?) hẳn hòi. Theo tìm hiểu, nguồn sách lậu này do một tư nhân tên là T. hiện ngụ tại đường Tạ Quang Bửu, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội đặt in ở các đơn vị in nhà nước và kho sách chính nằm ở phố Hoa Lư. Sách in lậu được scan bìa toàn bộ, chất lượng bằng 80% sách thật và đặc biệt giá bán cũng bằng sách thật vì được bày xen lẫn với sách thật, nếu không tinh ý, người mua rất dễ lầm.
- Văn hóa kinh doanh và những hệ lụy
Kinh tế thị trường rất đỗi khắc nghiệt và sòng phẳng. Hai sản phẩm có chất lượng tương đương thì sản phẩm nào có dịch vụ hậu mãi tốt, giá rẻ hơn sẽ được người mua chọn lựa nhưng với các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, hàng lậu dứt khoát bị người mua (và cả người bán) tẩy chay.
Chưa kể khi bị phát hiện bán hàng lậu sẽ bị phạt đến mức phải phá sản hoặc đi tù. Đó chính là một nét của văn hóa kinh doanh. Ở nước ta, sở dĩ sách lậu có đất sống (và sống khỏe) chính vì nhiều người đều ham mức chiết khấu phát hành cao, thậm chí đến 70%. Hiện VN đang nỗ lực mở nhiều cuộc đàm phán đa phương để sớm gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO).
Một trong những điều căn cơ mà VN phải thực hiện nghiêm chỉnh trong quá trình này là đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ, sở hữu công nghiệp theo “luật chơi” của WTO. Tình trạng in lậu tràn lan như hiện nay (toàn vi phạm với những tập đoàn xuất bản tên tuổi trên thế giới), khiến chúng ta càng “khó ăn, khó nói” trong đàm phán thương mại. Các tập đoàn xuất bản bị in lậu ở VN cho biết, họ đã báo cáo toàn bộ sự vụ với ông Robert Bannerman-Thương vụ Đại sứ quán Mỹ tại TPHCM và đề nghị được bảo vệ chính đáng.
Bảo Quỳnh - Nguyên Quốc
